Ιστορίες Πανελλαδικών: Η ζωή δεν είναι μονόδρομος

Ξεκινώ το ταξίδι από την Αθήνα με προορισμό τη Λάρισα. Το μυαλό μου είναι στις πανελλαδικές.

Κινούμαι με μικρή ταχύτητα στα στενά δρομάκια της γειτονιάς με κατεύθυνση, αρχικά, τον κεντρικό δρόμο της περιοχής και, στη συνέχεια, τη λεωφόρο που θα με οδηγήσει στον προορισμό μου. Η κίνηση εκεί πυκνώνει. Αυτοκίνητα από διαφορετικές αφετηρίες εισβάλλουν στον μεγάλο αυτοκινητόδρομο από κάθε διασταύρωση που συναντώ. Κινούμαι, πλέον, με σταθερή ταχύτητα. Ακολουθώ την ίδια πορεία με πολλούς άλλους. Δεν ξεκινήσαμε από την ίδια αφετηρία αλλά με αρκετούς οδηγούς έχω τον ίδιο προορισμό. 

Συμβαίνει στο ταξίδι μου ό,τι συμβαίνει και στο ταξίδι της ζωής. Άνθρωποι ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, ακολουθούν εναλλακτικές διαδρομές, κινούνται με διαφορετικές ταχύτητες, κάποια στιγμή φτάνουν στην ίδια λεωφόρο και κάποτε καταλήγουν στον ίδιο προορισμό.

Ταξιδεύω, πλέον, στη λεωφόρο. Το μυαλό μου συνεχίζει να ταξιδεύει στις Πανελλαδικές.

Πόσο θα ήθελα να το εξηγήσω αυτό στους μαθητές μου; Πόσο θα ήθελα να τους δείξω ότι η ζωή δεν είναι μονόδρομος. Είναι μονοπάτια, είναι δρόμοι, οι οποίοι, συχνά, οδηγούν στις ίδιες λεωφόρους. Να τους δείξω ότι για τον προορισμό δεν υπάρχει μία και μοναδική πορεία. Μπορεί κανείς να φτάσει σε αυτόν ακολουθώντας τον δικό του δρόμο, με τη δική του ταχύτητα. Η κίνηση της λεωφόρου δεν προέρχεται από έναν συγκεκριμένο δρόμο. Τροφοδοτείται από διαφορετικές αφετηρίες, πυκνώνει σε κάθε καινούρια διασταύρωση. 

Σίγουρα, υπάρχουν οι μαθητές που το έχουν καταλάβει αυτό. Είναι εκείνοι που έχουν εντοπίσει εναλλακτικές λύσεις για τη μελλοντική πορεία τους. Με ωριμότητα (ορισμένων) ενηλίκων έχουν ενημερωθεί για τις επιλογές που τους προσφέρονται, για τις προοπτικές που ανοίγονται μπροστά τους, για τους δρόμους που μπορούν να τους οδηγήσουν σε επιθυμητούς στόχους. Το γεγονός ότι έχουν συνειδητοποιήσει εναλλακτικές πορείες, τους προσφέρει ηρεμία, βοηθάει στη συγκέντρωση και την οργανωμένη προσπάθεια. Η εμπειρία μου δείχνει ότι αυτή η κατηγορία υποψηφίων τα καταφέρνει -συνήθως- καλά όχι μόνο στις εξετάσεις αλλά και στη μετέπειτα ζωή της.

Αυτοί αποτελούν μια μειονότητα. Δυστυχώς. Οι περισσότεροι βαδίζουν προς τις εξετάσεις πλέοντας σε πελάγη άγνοιας, ισχυρίζονται ότι έχουν ένα πολύ συγκεκριμένο όνειρο που θα τους έκανε ευτυχισμένους ενώ οτιδήποτε άλλο θα τους καθιστούσε δυστυχείς και θα τους έκανε να νιώθουν αποτυχημένοι. Στην πραγματικότητα δεν έχουν καν προορισμό.

Στην ερώτηση "για ποιον λόγο έχουν απορρίψει άλλους δρόμους", απαντούν με μισόλογα και, τις περισσότερες φορές, χωρίς επιχειρήματα. Δείχνουν ξεκάθαρα ότι η επιλογή τους δεν είναι αποτέλεσμα γνώσης. Έχουν παρασυρθεί από τα στερεότυπα ενός συντηρητικού περιβάλλοντος και μιας κοινωνίας που κινείται με γνώμονα δεδομένα του παρελθόντος. Εγκλωβισμένοι σε συντηρητικές επιλογές, έχουν ταυτίσει την ευτυχία, την καταξίωση, την ίδια την ύπαρξή τους με αντιλήψεις που αντικατοπτρίζουν άλλες εποχές και, συχνά, ανεκπλήρωτα όνειρα προηγούμενων γενιών. Όσο για την ενημέρωσή τους για τις εξελίξεις, που τρέχουν με ταχύτητα φωτός, ούτε λόγος. 

Η άγνοια είναι κακός σύμβουλος, τροφοδοτεί το άγχος, τις εντάσεις, την αδυναμία συγκέντρωσης αλλά πώς να τους πείσεις γι αυτό; Συνεχίζουν παραζαλισμένοι και εξουθενωμένοι την πορεία τους μέσα στην ανασφάλεια, τα λάθη, τον πανικό, τα ξεσπάσματα, τα κλάματα, τα... τάματα. 

Κάποιοι από αυτούς θα αναγκαστούν από τα δεδομένα να ακολουθήσουν διαφορετική πορεία. Και ίσως σε αυτή ανακαλύψουν τον πραγματικό προορισμό τους. Κάποιοι θα συμβιβαστούν με επιλογές που δεν είχαν σκεφτεί προηγουμένως. Κάποιοι θα ανακαλύψουν, ίσως πολύ, αργά και βίαια ότι το όνειρό τους δεν ήταν πραγματικά δικό τους.

Πόσο θα ήθελα να εξηγήσω στους μαθητές μου ότι η ζωή δεν είναι μονόδρομος. Είναι μονοπάτια και μικροί δρόμοι, που, συχνά, οδηγούν στις ίδιες  λεωφόρους. 

Καλή τύχη στις εξετάσεις σας! Εύχομαι η ζωή σας να είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι, όποιον δρόμο κι αν ακολουθήσετε!

Με αφορμή τη γιορτή της μητέρας και όχι μόνο

Αν αναζητάτε γλυκανάλατες αηδίες, τρελογλυκουλίνικες αναφορές, συγκινητικά τσιτάτα, λόγια γεμάτα Κομφουκιανή σοφία, για τη μητρότητα, την αγάπη της μητέρας, τη θυσία της και άλλα τέτοια γούτσου γούτσου, σας πληροφορώ με κάθε υπευθυνότητα ότι δεν θα τα βρείτε εδώ. Οπότε συνεχίστε την περιήγησή σας στην απεραντοσύνη του Διαδικτύου, το οποίο, σήμερα, θα βουλιάξει από ιδιαίτερα φορτισμένες αναφορές και αφιερώματα, λόγω της ημέρας.

Η αφορμή για το συγκεκριμένο δεν ήταν -σίγουρα δεν ήταν- η σημερινή οικουμενική και πανανθρώπινη γιορτή. Αφορμή υπήρξαν οι αναρτήσεις που ήδη έχουν κατακλύσει το διαδικτυακό σύμπαν για να δείξουν... Δεν έχω καταλάβει τι, ακριβώς, θέλουν να δείξουν.

Και δεν είναι η μόνη περίπτωση διατύπωσης ευχών, συγχαρητηρίων, έκφρασης αγάπης, στοργής, λατρείας, έρωτα,... στο ΦουΜπου, που με γεμίζει απορίες. Για παράδειγμα, γιορτάζει ο γιος, η κόρη, η μάνα, ο πατέρας, ο ξάδερφος, η ξαδέρφη, ο μπατζανάκης, η μπατζανάκα, ο κουμπάρος, η κουμπάρα μου (πάντως, αυτό με την αρσενικοθήλυκη γλώσσα με κουράζει και με καθυστερεί πολύ), θα γράφω ανοησίες στο Διαδίκτυο και δεν θα τους τις εκφράσω κατάμουτρα -αν ζούμε στο ίδιο σπίτι- ή δεν θα προτιμήσω μια πιο προσωπική, τηλεφωνική ή, πλέον, βιντεοκλητική, επικοινωνία;

Περνάει ο γιος, η κόρη, ο/η... (συμπληρώστε τα κενά) σε μια πανεπιστημιακή σχολή ή σε ένα ΙΕΚ, γίνονται δεκτοί σε ένα μεταπτυχιακό ή διδακτορικό ή τα ολοκληρώνουν, μπαίνουν στην παραγωγική διαδικασία, θα τους συγχαρώ μέσω Φουμπου; Δεν θα ήταν πιο λογικό να τους συγχαρώ πιο... ιδιωτικά; Τους δίνω συγχαρητήρια, τους δηλώνω πόσο υπερήφανος αισθάνομαι, εκφράζω τη χαρά μου, άμεσα ή, αν βρίσκονται μακριά μου, μέσω Zoom, Teams, Skype, messenger ή έστω τηλεφωνικά. Έχω την αίσθηση ότι αυτό είναι το λογικό. Τα υπόλοιπα, άρα, δεν είναι.

Βλέπω, για παράδειγμα, ανάρτηση μέσω της οποίας ο γονιός συγχαίρει το παιδί του για μια επιτυχία και σκέφτομαι: Πω πωωω, ο κακόμοιρος ο γονιός έχει "σκοτωθεί" με το παιδί και δεν θέλει άμεση επικοινωνία μαζί του. Τι κρίμα!

Βλέπω -άλλο παράδειγμα αυτό- ανάρτηση μέσω της οποίας ο σύζυγος εύχεται χρόνια πολλά στη γυναίκα του ή το αντίστροφο και με παίρνει από κάτω η στενοχώρια, γιατί σκέφτομαι ότι δεν ζουν πλέον στο ίδιο σπίτι και άρα έχουν πλακωθεί ή και χωρίσει. Τι άλλο να σκεφτεί κάποιος λογικός άνθρωπος;

Εκτός κι αν τέτοιες ενέργειες εκφράζουν κάααποια ματαιοδοξία. Στους περισσότερους συμβαίνει, άλλωστε. Άνθρωποι είμαστε και είναι αποδεκτό να έχουμε τις αδυναμίες μας. Αλλά όταν η συγκεκριμένη συμπεριφορά γίνεται... θεσμός, τότε κάτι δεν πάει καλά.

Είναι σαν εκείνες τις θλιβερές παρέες που θρονιάζονται δίπλα σου στην ακτή, στο καφέ, στο εστιατόριο, στο μπαρ, στο clubάκι, στο στασίδι... αποπνέοντας τον ορισμό της μιζέριας και της ανίας. Όταν, όμως, έρχεται η στιγμή της αυτοφωτογράφισης, να τα προκάτ χαμόγελα και να τα ψεύτικα τα γέλια, και να το βλαμμένο ύφος, το οποίο για κάποιον αδιανόητο λόγο έχει ταυτιστεί με την έκφραση της απόλυτης πληρότητας.

Φτάνω στο συμπέρασμα. Οι ιδιωτικές στιγμές πρέπει να παραμένουν τέτοιες. Η κοινοποίησή τους αφαιρεί τη μαγεία, την ιδιαιτερότητα, τον αυθορμητισμό, το συναίσθημα. Αν κάποιος επιμένει στη γνωστοποίησή τους, ας το κάνει με τη μορφή καθαρής ανακοίνωσης. "Ανακοινώνω ότι σήμερα γιορτάζει η γυναίκα μου, επειδή είναι μητέρα ή επειδή είναι η ονομαστική γιορτή της ή επειδή φορτώθηκε έναν ακόμη χρόνο στην πλάτη της". Ή "Ανακοινώνω ότι το παιδί μου κατάφερε να περάσει στην τάδε σχολή". Σε κάθε άλλη περίπτωση καταλήγει γραφικός. Και εννοείται ότι, αν κάποιος θέλει να συμπεριφέρεται με τέτοιον τρόπο, δεν μπορούμε να του το απαγορεύσουμε ούτε να τον προφυλάξουμε.

Και μέρα που είναι δεν θα μπορούσα να κλείσω χωρίς να αφιερώσω στις μητέρες όλου του κόσμου ένα αριστουργηματικό ποίημα που εμπνεύστηκα με τίτλο "Χωρίς όρια η αγάπη της μητέρας".

Χωρίς όρια η αγάπη της μητέρας

Στο βασίλειο της αγάπης, ένα φως καθοδήγησης,
Ένας φάρος ζεστασιάς στην πιο σκοτεινή νύχτα,
Ένα τρυφερό άγγιγμα, μια χαλαρωτική αγκαλιά,
Μητρική αγάπη, θεία χάρη.

Αυτή την ξεχωριστή μέρα, βρισκόμαστε δίπλα,
Για να τιμήσουμε μια ψυχή τόσο αγνή και αγαπητή,
Η αγάπη της απεριόριστη, η καρδιά της τόσο ευγενική,
Ένας θησαυρός μέσα της, μια αιώνια αξία.

Μας φρόντισε ευγενικά, στην αγκαλιά της,
Καλλιεργήσαμε τα όνειρά μας, με απόλυτη χάρη,
Μέσα από γέλια και δάκρυα, στάθηκε δίπλα μας,
Ένας φύλακας άγγελος που εμπιστευόμαστε.

Τα απαλά της λόγια, ένα νανούρισμα,
Παρηγορητικοί ψίθυροι καθώς περνούν οι μέρες,
Μας φτιάχνει τη διάθεση, όταν οι ουρανοί σκοτεινιάζουν,
Ένα ακλόνητο στήριγμα, ό,τι κι αν συμβεί.

Στην αγκαλιά της, βρίσκουμε παρηγοριά και γαλήνη,
Μια αγάπη που υπερβαίνει καθετί και δεν θα πάψει ποτέ,
Θυσιάζεται χωρίς δεύτερη σκέψη,
Για την ευτυχία μας έδωσε μάχες .

Είναι η πηγή δύναμης όταν είμαστε αδύναμοι,
Μια δεξαμενή σοφίας που αναζητούμε,
Η ακλόνητη πίστη της, ένας φάρος τόσο φωτεινός,
Μας καθοδηγεί σε κάθε δύσκολη στιγμή.

Αυτή τη μέρα, γιορτάζουμε την αξία της,
Η αγάπη μιας μητέρας, η μεγαλύτερη στη Γη,
Με ευγνωμοσύνη και χαρά, οι καρδιές μας ξεδιπλώθηκαν,
Για την εξαιρετική, ασύγκριτη μητέρα του κόσμου.

Ας την αγαπάμε, ας τη λατρεύουμε,
Η ανιδιοτελής αγάπη που για πάντα,
Ρέει από την καρδιά της μητέρας, βαθιά και αληθινή,
Καλή Ημέρα της Μητέρας, αγαπητή μητέρα, σε σένα. 

Με μια μικρήηη βοήθεια από το ChatGPT

Κι όμως, υπάρχει αποτυχία

"Παίρνεις προαγωγή κάθε χρόνο στη δουλειά σου; Οπότε, κάθε χρονιά σου είναι αποτυχημένη; Κάθε χρόνο δουλεύεις προς έναν στόχο. Να πάρεις προαγωγή, να φροντίσεις την οικογένειά σου, να φροντίσεις το σπίτι σου. Δεν είναι αποτυχία, αλλά ένα βήμα προς την επιτυχία. Πάντα υπάρχουν βήματα. Ο Μάικλ Τζόρνταν έπαιξε 15 χρόνια και κατέκτησε 6 πρωταθλήματα. Τα άλλα 9 χρόνια απέτυχε; Αυτό μου λέτε; Γιατί με ρωτάτε κάτι τέτοιο; Είναι λάθος ερώτηση. Δεν υπάρχει αποτυχία στον αθλητισμό. Υπάρχουν καλές και κακές μέρες. Κάποιες φορές είσαι πετυχημένος, κάποιες όχι. Κάποιες φορές είναι η σειρά σου και κάποιες όχι. Αυτό είναι ο αθλητισμός. Δεν νικάς πάντα. Φέτος θα νικήσει κάποιος άλλος. Θέλουμε να επιστρέψουμε την επόμενη χρονιά και να κατακτήσουμε το πρωτάθλημα".

Ήταν η απάντηση του Γιάννη Αντετοκούμπο στην ερώτηση: "Θεωρείτε τη σεζόν αποτυχημένη;". Η ερώτηση διατυπώθηκε από δημοσιογράφο, λίγο μετά τον αποκλεισμό της ομάδας του από την κούρσα του NBA.

Με εκατό, περίπου, λέξεις ο σπουδαίος αθλητής και άνθρωπος έδωσε δείγματα της εξαιρετικής ποιότητας και ωριμότητάς του. Έδωσε αφορμή για συζητήσεις και άντληση σημαντικών διδαγμάτων. Αλλά δεν έχω σκοπό να μείνω σε αυτά. Ήδη έχουν αναλυθεί. Αξίζει τον κόπο να αναλυθούν περαιτέρω. Και είμαι βέβαιος ότι στις μελλοντικές βιογραφίες του η συγκεκριμένη απάντηση θα έχει περίοπτη θέση.

Θα μείνω, όμως, σε μια φράση του που αποτέλεσε αφορμή για συζήτηση με κάποιους μαθητές μου, στους οποίους ήδη είχα στείλει το απόσπασμα της συνέντευξης. Σε κάποιο σημείο ο Αντετοκούμπο αναφέρει ότι "Δεν υπάρχει αποτυχία στον αθλητισμό". Οι μαθητές μου έμειναν σε αυτό και με ρώτησαν αν συμφωνώ με τη συγκεκριμένη άποψη.

Δήλωσα ξεκάθαρα ότι διαφωνώ. Πιστεύω ότι στον αθλητισμό, όπως και στη ζωή, τις σχέσεις, την εργασία, τις εξετάσεις -αυτό κυρίως ενδιέφερε τους μαθητές μου- υπάρχει η αποτυχία τόσο καθαρά και έντονα όσο και η επιτυχία. Από τη στιγμή που αναγνωρίζουμε ότι κάποιος ή κάποιοι πέτυχαν σε κάτι, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε και ότι κάποιος ή κάποιοι άλλοι απέτυχαν. Όσο δεχόμαστε την επιτυχία ως όρο, κατάσταση, πραγματικότητα, άλλο τόσο πρέπει να δεχόμαστε και την αποτυχία.

Το πρόβλημα είναι ότι ενώ χρησιμοποιούμε άνετα, με υπερηφάνεια και χαρά την έννοια "επιτυχία", δείχνουμε φόβο απέναντι στην έννοια "αποτυχία". Τη θεωρούμε κατάρα. Δεν μας έμαθαν να την αποδεχόμαστε και κυρίως να τη διαχειριζόμαστε. Και από εκεί, τη διαπαιδαγώγηση δηλαδή, ξεκινάει η δυσκολία.

Κι ενώ η αποτυχία, κάθε αποτυχία, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και να μας διδάξει, οι περισσότεροι την προσπερνάμε αδιάφοροι, τρομαγμένοι. Χάνουμε, έτσι, την ευκαιρία να αντιληφθούμε τα λάθη μας, να εντοπίσουμε τα προβλήματα οργάνωσης, να συνειδητοποιήσουμε την έλλειψη πειθαρχίας, να αναλύσουμε τις κακές επιλογές μας, να αποδεχτούμε τις παραλείψεις μας και να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο δράσης μας στο πλαίσιο ενός στόχου.

Οδηγούμαστε, εξαιτίας της στάσης μας, σε επαναλαμβανόμενες ήττες-αποτυχίες χωρίς πιθανότητες βελτίωσης και εξασφάλισης καλύτερων επιδόσεων-αποτελεσμάτων σε μελλοντικές προσπάθειες.

Αν η ομάδα του Αντετοκούμπο ξεκίνησε τη χρονιά με στόχο την κατάκτηση του πρωταθλήματος, τότε ο αποκλεισμός της είναι αποτυχία. Ξεκάθαρα. Αν, όμως, ο σχεδιασμός στόχευε στη συμμετοχή στους αγώνες play off και ό,τι καλύτερο από εκεί και έπειτα, τότε η χρονιά πρέπει να χαρακτηριστεί ως επιτυχημένη.

Το ίδιο συμβαίνει παντού. Ο μαθητής που δηλώνει και διατείνεται ότι στόχος του είναι η είσοδός του στην Ιατρική, τη Νομική ή κάποια άλλη "περιζήτητη" σχολή και δικαιωθεί από τις επιδόσεις του στις πανελλαδικές, θα έχει πετύχει. Άρα η εισαγωγή του σε μια σχολή κατώτερη των προσδοκιών του και μακριά από τον αρχικό στόχο του πρέπει να αντιμετωπιστεί ως αποτυχία, όσο κι αν αυτή η προσέγγιση πληγώνει.

Όπου, λοιπόν, αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει επιτυχία, λογικά, έχουμε αποδεχτεί ότι υπάρχει και η αποτυχία. Αν ζητηθεί από τους υποψηφίους στις πανελλαδικές να δώσουν το αντώνυμο της λέξης "επιτυχία", είναι βέβαιο ότι θα αναφερθούν στην "αποτυχία" και θα εξασφαλίσουν καλό βαθμό. Αν αρχίσουν τις φιλοσοφίες του στιλ "δεν υπάρχει αντώνυμο της επιτυχίας, όλες οι προσπάθειες, επιτυχημένες ή μη, είναι βήματα προς ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, άρα την επιτυχία", ο βαθμός που θα πάρουν θα τους εξασφαλίσει μια ξεγυρισμένη... αποτυχία.

Μένει να αναθεωρήσουμε, ως κοινωνία και ως φορείς διαπαιδαγώγησης και προετοιμασίας της νέας γενιάς, τη θέση μας απέναντι στην αποτυχία. Να την απενοχοποιήσουμε, να μάθουμε να την αξιοποιήσουμε ουσιαστικά, να την απαλλάξουμε από το στίγμα και τις τραγικότητες που τη συνοδεύουν και με τις οποίες την έχουμε περιβάλει. Είναι φυσικό η αποτυχία να γεννά στενοχώρια, θυμό, οργή. Εξίσου φυσικό και αναγκαίο είναι να μάθουμε να αντλούμε εμπειρίες από αυτή χρήσιμες για τα επόμενα βήματά μας. Αν συμβεί αυτό, θα γλυτώσουμε κάποια δράματα και θα έχουμε προσφέρει σημαντική βοήθεια στη νέα γενιά, η οποία με πίστη, ωριμότητα και πείσμα θα δηλώνει: "Θέλουμε να επιστρέψουμε και να κατακτήσουμε το πρωτάθλημα".