Δύο ευχές για το 2024

Το έχει η εποχή. Το τέλος σηματοδοτεί την αρχή. Μια χρονιά φεύγει και μια άλλη έρχεται. Κάθε τέλος-αρχή γεννά ελπίδες. Πάντα. Αν τα πράγματα ήδη πήγαν καλά, η ελπίδα είναι να συνεχίσουν έτσι. Αν εξελίχθηκαν αρνητικά, η ελπίδα είναι να βελτιωθούν. Κι επειδή η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, είναι δικαίωμα του καθενός να ελπίζει ό,τι επιθυμεί και να το εύχεται στον εαυτό του ή τους άλλους. 

Χρονικά σημεία με ιδιαίτερη σημειολογική σημασία για τον καθένα -αλλαγή χρόνου ή δεκαετίας, γενέθλια, ονομαστικές γιορτές, κάθε είδους επέτειοι- προσφέρονται για λίγες παραπάνω ευχές. Όμως, οι συνθήκες ζωής, εργασίας, ακαδημαϊκής πορείας, σχέσεων, μπορούν πάντα να εξελίσσονται θετικά ή αρνητικά, σε καμιά περίπτωση, όμως, κάτι τέτοιο δεν εξαρτάται από τη θέση των άστρων ή από ευχές που δεχόμαστε ή δίνουμε. Η πορεία των πραγμάτων εξαρτάται από την προσπάθεια που καταβάλλει ο καθένας και από τις γενικότερες συνθήκες, τις οποίες εκμεταλλευόμαστε ή για τις οποίες αδιαφορούμε.

Αν κάτι μπορεί να δράσει καταλυτικά στη θετική πορεία μιας κατάστασης, αυτό είναι η δέσμευση. Και δέσμευση σημαίνει ηθική υποχρέωση, προσπάθεια, καταβολή δυνάμεων σωματικών, πνευματικών, ψυχικών, με σκοπό την εκπλήρωση φιλοδοξιών. Κι επειδή η προσπάθεια δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα επιτυχίας-αποτυχίας, η ανάλυση δεδομένων, η εξέταση συνθηκών, ο εντοπισμός λαθών ή σωστών κινήσεων και -κυρίως αυτό- η συνεχής αναθεώρηση και ο επαναπροσδιορισμός, έρχονται να ολοκληρώσουν και να εξασφαλίσουν, σε μεγάλο βαθμό, την προσπάθεια για επιτυχία.

Όταν δίνω στους μαθητές μου θέμα, το οποίο απαιτεί τον εντοπισμό μέτρων για τον περιορισμό δυσάρεστων καταστάσεων ή την εδραίωση επιθυμητών, τους καθοδηγώ στον εντοπισμό των αιτιών-προϋποθέσεων που το διασφαλίζουν. Με τον τρόπο αυτόν αποφεύγονται οι ευχές του στιλ "πρέπει να...", "καλό θα ήταν να..." ή "μακάρι Χριστούλη μου και Παναγίτσα μου να..." ενώ εξασφαλίζονται ρεαλιστικές και λογικές προτάσεις, οι οποίες μπορούν να βρουν εφαρμογή.

Η συγκεκριμένη λογική θα μπορούσε να βρει εφαρμογή σε κάθε περίπτωση και όχι αποκλειστικά στα μαθητικά γραπτά της Έκθεσης. 

Ένας μαθητής θα μπορούσε να εντοπίσει τα αίτια των χαμηλών επιδόσεών του, ώστε να τις βελτιώσει. Ένας άνθρωπος που δυσκολεύεται να βρει δουλειά, να εξασφαλίσει καλές απολαβές, να εξελιχθεί, να ξεφύγει από τη μιζέρια, τη μετριότητα, τη στασιμότητα, δεν χρειάζεται παρά να εντοπίσει τι τον οδήγησε εκεί και να το διορθώσει. Μια κοινωνία που αντιμετωπίζει προβλήματα οικονομικής ή κοινωνικής φύσης είναι αδύνατον να τα αποφύγει ή έστω να τα μετριάσει με ευχολόγια. Χρειάζεται εντοπισμός των πηγών τους και προσπάθεια να εξαλειφθούν.

Για να συμβεί, όμως, κάτι τέτοιο, απαιτείται η παρέμβαση των κοινωνικών θεσμών από νωρίς. Χρειάζεται διαπαιδαγώγηση με προσανατολισμό στην καλλιέργεια της διάθεσης για δέσμευση κι εδώ οικογένεια και εκπαίδευση μπορούν να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο. 

Ο μαθητής που καταστρέφει σχολική και άρα δημόσια περιουσία, θα πρέπει να καταβάλει το ποσό που είναι αναγκαίο για την αποκατάσταση των ζημιών που προκαλεί. Έτσι θα αντιληφθεί τη σημασία των πράξεών του. Ο μαθητής που αδιαφορεί για τα μαθήματα και την πορεία του δεν είναι δυνατόν να πριμοδοτείται με υψηλούς βαθμούς και την χωρίς κόπο προαγωγή στο επόμενο επίπεδο. Έτσι θα διδαχθεί ότι η επιτυχία προϋποθέτει κοπιώδη προσπάθεια. Το αντίθετο, δηλαδή η ατιμωρησία και η έλλειψη αντικειμενικής αξιολόγησης, που κυριαρχούν στην ελληνική πραγματικότητα, διδάσκει ότι μπορείς να έχεις τα πάντα με ευκολία. Μπορείς να παρεκτρέπεσαι χωρίς κυρώσεις. 

Η κοινωνική αντίδραση απέναντι στην ατομική ανευθυνότητα είναι σημαντική και απαραίτητη, γιατί την αίσθηση που αποκτά κανείς σε μικρή ηλικία την κουβαλάει στη ζωή του. Η ανοχή, η αδιαφορία των κοινωνικών θεσμών απέναντι στην ατομική παρεκτροπή προετοιμάζει ανθρώπους ανίκανους να δεσμευτούν. Τέτοιοι άνθρωποι, στην ενήλικη ζωή τους, είναι πολύ πιθανό να οδηγηθούν σε αδιέξοδα, απανωτές διαψεύσεις και, συχνά, σε θλίψη και βαθιά μελαγχολία, αδυνατώντας να διορθώσουν τα πράγματα, γιατί κανείς δεν φρόντισε να τους μάθει να το κάνουν.

Είναι αυτό που λείπει από την κοινωνία μας κι αν θέλουμε να δούμε περιορισμό της νεανικής παραβατικότητας, να δούμε νέους ανθρώπους να κερδίζουν και να χαίρονται τη ζωή τους, όπως απαιτεί η ηλικία τους, μπορούμε να το καταφέρουμε διδάσκοντάς τους την αξία της δέσμευσης. Αυτό που κάποιοι αντιλαμβάνονται ως πιεστικό, μπορεί να είναι η λύση πολλών προβλημάτων τόσο σε κοινωνικό όσο και σε ατομικό επίπεδο.

Οπότε, δεν χρειαζόμαστε πολλές, ανιαρές, ευφάνταστες ευχές για το 2024. Χρειαζόμαστε μόνο δύο. Η μία είναι να αντιληφθούμε την αξία της δέσμευσης σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η άλλη είναι, κλασικά, η υγεία.

Καλή χρονιά σε όλους.

2001: Η Οδύσσεια της Ανθρωπότητας

Έχετε συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει σήμερα; Κάποιοι θα πουν ότι είναι η τελευταία μέρα του χρόνου, όμως, αυτό που συμβαίνει δεν είναι τόσο απλό και τυπικό. Ξεπερνάει τα όρια μιας συνηθισμένης παραμονής πρωτοχρονιάς, αφού σήμερα τελειώνει όχι, απλώς, μια ακόμη χρονιά αλλά μαζί της και ένας αιώνας και παράλληλα μια ολόκληρη χιλιετία. Πρόκειται για ένα «τέλος» συγκλονιστικό, το οποίο ελάχιστες γενιές έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν. Και επειδή κάθε «τέλος» είναι μια μετάβαση προς μια νέα «αρχή» οι περισσότεροι έχουμε την πίστη ότι οδηγούμαστε αντίστοιχα σε μια συγκλονιστική «αρχή». Είναι ένας σταθμός που γεννάει σε κάποιους φόβο απέναντι στο καινούριο και άγνωστο. Προβλέψεις για το τέλος του κόσμου, για βιβλικές καταστροφές, για γεγονότα που παραπέμπουν στην «Αποκάλυψη» δεν δείχνουν παρά την αγωνία ορισμένων. Σε κάποιους άλλους γεννάει προσδοκίες, την πίστη ότι, ως εκ θαύματος, τα πάντα θα μεταβληθούν και θα γίνουν καλύτερα από αύριο κιόλας. Κυρίως, όμως, είναι ώρα στοχασμού και απολογισμού για ό,τι προηγήθηκε. Όπως και αν το αντιμετωπίσει κανείς, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι ήταν μια «γεμάτη» χιλιετία, με πληθώρα συγκλονιστικών μεταβολών, συναρπαστικών επιτευγμάτων αλλά και τρομακτικών καταστροφών. Ήταν τελικά μια Οδύσσεια για την ανθρωπότητα με όλα τα στοιχεία που συνθέτουν ένα έπος. Υπήρξε, από κάθε άποψη, ένα συγκλονιστικό «ταξίδι».

Είχε απ’ όλα, θετικά και αρνητικά, απλά και επαναστατικά, καθημερινά και μοναδικά, διασκεδαστικά και τρομακτικά. Πρώτα απ’ όλα, η χιλιετία που παρέρχεται, ολοκλήρωσε τη χαρτογράφηση του πλανήτη μας με την ανακάλυψη νέων χωρών και ηπείρων, χαρακτηρίστηκε από τη συνεχή εναλλαγή και το μεσουράνημα διαφορετικών κρατών και πολιτισμών στην εξουσία καθώς και από την άνοδο και την πτώση των μεγάλων αυτοκρατοριών. Στη διάρκειά της η ανθρωπότητα βίωσε πλήθος πολιτικών και οικονομικών συστημάτων, τη φεουδαρχία, την απολυταρχία σε κάθε μορφή της και τελικά τη δημοκρατία. Έζησε τη γέννηση και το θάνατο του έθνους και του εθνικού κράτους περνώντας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και «ταξίδεψε» από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και από ΄κει στη Βιομηχανική περίοδο, στην κοινωνία της Πληροφορικής και έκανε τα πρώτα βήματα στην εποχή της Βιοτεχνολογίας. Η χιλιετία που τελειώνει είχε τέχνη, «πολύ» τέχνη! «Στολίστηκε» από το ρομαντισμό, τον κυβισμό, το ρεαλισμό, τον εξπρεσιονισμό, τον κλασικισμό, το σουρεαλισμό. «Άκουσε» κλασική μουσική, τζαζ, «λικνίστηκε» στους ρυθμούς της ποπ και «επαναστάτησε» με ροκ μουσική και τρόπο ζωής. «Πλημμυρίστηκε» από εικόνες τηλεοπτικές και κινηματογραφικές, «κατακλύστηκε» από τις πληροφορίες των μέσων μαζικής ενημέρωσης. «Συγκλονίστηκε» από την εφεύρεση της μηχανής, βίωσε «εκρηκτικές» στιγμές με τη διάσπαση του ατόμου και «φωτίστηκε» με τον ηλεκτρισμό. «Έζησε» τον ίλιγγο του πιο συγκλονιστικού ταξιδιού με την κατάκτηση του διαστήματος. «Ενθρόνισε» και «αποκαθήλωσε» πραγματικούς ηγέτες και τυράννους, «πληγώθηκε» βαθύτατα από πολέμους με εκατομμύρια θύματα και «κέρδισε» μάχες με τη θεραπεία τρομακτικών ασθενειών που ταλάνιζαν τον άνθρωπο για αιώνες. «Βελτίωσε» τις συνθήκες ζωής του ανθρώπου με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, του «προσέδωσε» άνεση και πολυτέλεια και «ζει» περισσότερο χάρη στην αύξηση του μέσου όρου ζωής. Με την οικολογική καταστροφή, την καταπίεση και τους εξοπλισμούς «δημιούργησε» τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση και εδραίωση των μαζικών κινημάτων, «διασκέδασε» με την εμφάνιση του ελεύθερου χρόνου και «έχασε» το κέφι της με την εμπορευματοποίησή του. Και τέλος «έγραψε» με χρυσά γράμματα στην ιστορία τη μέγιστη κατάκτηση της ανθρωπότητας την εδραίωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ήταν μια υπέροχη χιλιετία, άξιζε τον κόπο!

Μέσα από όλα αυτά στη χιλιετία αυτή διδαχτήκαμε κάτι. Ό,τι καταστροφικό τη χαρακτήρισε προήλθε από ανθρώπους που δεν διέθεταν και άρα δεν έδειξαν σεβασμό ενώ αντίθετα καθετί πραγματικά μεγάλο ξεχύθηκε από την πηγή του σεβασμού που διέθεταν κάποιοι άλλοι. Κλείνει, πλέον, αυτή η χιλιετία και μάλλον πρέπει να κλείσει με μια ευχή από όλους μας: να μάθουμε να σεβόμαστε και να εκτιμάμε την ιδιαιτερότητα των άλλων, τον κόπο τους, να σεβόμαστε και να αναγνωρίζουμε την πρωτοτυπία, το θάρρος, το δυναμισμό. Είναι ανάγκη στη νέα χιλιετία -αν θέλουμε να «γράψουμε» μια καινούρια και εξίσου συναρπαστική σελίδα στην ανθρώπινη ιστορία- να μάθουμε να σεβόμαστε την αλήθεια, τη φύση, την καλοσύνη, την ειρήνη, τη δημοκρατία, τα δικαιώματα του κάθε ατόμου. Είναι ανάγκη να εκτιμήσουμε πραγματικά τη ζωή και την κάθε στιγμή της, μικρή ή μεγάλη, την υγεία, το κάθε χαμόγελο που μας χαρίζουν.

Προϋπόθεση για κάτι τέτοιο η κατανόηση και αποδοχή του εαυτού μας. Η συνειδητοποίηση των χαρισμάτων και των ελαττωμάτων που μας διακρίνουν, ώστε να μάθουμε να ζούμε με αυτά και να βελτιωνόμαστε, ώστε να βελτιώσουμε και τον κόσμο ολόκληρο. Με τον τρόπο αυτό θα υποδεχτούμε τη νέα χιλιετία ανοίγοντας τις πύλες της αισιοδοξίας. Μπορούμε να αξιοποιήσουμε την προσμονή και την ελπίδα απέναντι στο καινούριο και να τις μετατρέψουμε σε δημιουργικές δυνάμεις. Θα είναι τα όπλα μας, ώστε να αντισταθούμε στο κακό και να στηρίξουμε το καλό. Είναι αναγκαίο να διδαχτούμε από τη χιλιετία που σβήνει σήμερα και να προσπαθήσουμε ο καθένας με το δικό του χαμόγελο να φωτίσουμε τη νέα χρονιά, τον νέο αιώνα, τη νέα χιλιετία. Αυτή άλλωστε είναι και η αξία του χρόνου που περνάει, να μας διδάσκει, να μας ωριμάζει, να μας βελτιώνει.

Τελικά, η χιλιετία που κλείνει τα είχε όλα εκτός από ένα, αφού είναι σίγουρο ότι η ανθρωπότητα δεν βρήκε ακόμη -ευτυχώς- την «Ιθάκη» της. Η Οδύσσεια συνεχίζεται και μακάρι το ταξίδι να είναι μακρύ ακόμα και γεμάτο εμπειρίες. Κυρίες και κύριοι, εγκαταλείψτε στον σταθμό καθετί αρνητικό και πάρτε μαζί σας όλα τα θετικά, προσδεθείτε, το ταξίδι στη νέα χιλιετία ξεκινάει και προβλέπεται συγκλονιστικό. Απολαύστε το!

Ιστορίες τάξης

Μαεστρική συμμετρία στο μπαρ Igniv 

Μου αρέσει η τάξη. Εννοώ μου αρέσει τα πράγματα να βρίσκονται στη σωστή θέση τους. Αν, μάλιστα, βρίσκονται τοποθετημένα και σε απόλυτη συμμετρία, τότε νιώθω ευτυχία. Αντιθέτως, μισώ την ακαταστασία. Μου τη δίνει η αταξία, μου προκαλεί εκνευρισμό, ένταση, κάποιες φορές και άγχος. Πρόκειται για κατάσταση που δεν με αφήνει να είμαι παραγωγικός.

Μου αρέσει, για παράδειγμα, τα στιλό, τα μολύβια και οι γόμες του γραφείου να βρίσκονται πάντα στη θέση τους και εννοώ να βρίσκονται πάντα στο... γραφείο, στις ειδικές θήκες που έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά γι αυτόν τον λόγο και ονομάστηκαν μολυβοθήκες, επειδή, όταν δημιουργήθηκαν υπήρχαν μόνο μολύβια και όχι στιλό. Αν ήταν τα στιλό τη μία να βρίσκονται όμορφα ταχτοποιημένα στη μολυβοθήκη τους στο γραφείο, την άλλη να βρίσκονται κάπου στην κουζίνα, μια άλλη στιγμή σε κάποιο άλλο σημείο και κάποτε κάπου που δεν ξέρει κανείς και δεν μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους, για ποιον λόγο κάποιοι κάθισαν, σκέφτηκαν, σχεδίασαν και δημιούργησαν μολυβοθήκες; Και δεν μπορώ να πιστέψω ότι το στιλό που μετακινείται διαρκώς σε διαφορετικά μέρη γράφει καλύτερα από κάποιο που βρίσκεται συνεχώς στη θέση του. Τα στιλό αδιαφορούν για τον τουρισμό.

Λεπτομέρεια γραπτού
μαθήτριας, η οποία
αφαίρεσε όλα τα
άχρηστα κρόσσια
διατηρώντας το ένα και
μοναδικό αναγκαίο.

Λατρεύω, επίσης, τα γραπτά των μαθητών που αποπνέουν τάξη. Γράμματα ευανάγνωστα, χωρίς άθλιες, κακοφτιαγμένες μουτζούρες και, κυρίως, χωρίς "κρόσσια" στις άκρες. Τέτοια "κρόσσια" έχουν τα γραπτά που είναι γραμμένα σε φύλλα σπιράλ τετραδίου, κομμένα άτσαλα και βιαστικά. Νιώθω την ανάγκη να δίνω πάντα ένα μπόνους σε εκείνα τα γραπτά που δείχνουν φροντισμένα και από τα οποία λείπουν οι κακόγουστες (αντι)αισθητικές παρεμβάσεις των μαθητών. Από την άλλη, δεν χαρίζομαι σε γραπτά, στα οποία βασιλεύει η αταξία, χωρίς καμιά αίσθηση του ωραίου στην εμφάνισή τους.

Αισθάνομαι ήρεμος, επίσης, μπροστά σε καθαρούς νεροχύτες. Μου τη σπάει να υπάρχει παρατημένο έστω και ένα κουταλάκι ή ένα σακουλάκι τσαγιού, ή μια κάψουλα καφέ, χωρίς να παίζει κανέναν ρόλο το είδος του τσαγιού ή του καφέ. Μου προκαλεί τον ίδιο εκνευρισμό το σακουλάκι του τσαγιού είτε πρόκειται για πράσινο τσάι είτε για φρούτα του δάσους είτε οποιουδήποτε άλλου είδους. Το ίδιο και οι χρησιμοποιημένες κάψουλες του καφέ. Δεν βρίσκω κανέναν λόγο το κουταλάκι, με το οποίο ανακάτεψε κάποιος τον καφέ του, να μην πλένεται άμεσα και να μη βρίσκεται στην ειδική θήκη στραγγίσματος. Άλλωστε είναι τόσο εύκολο να γίνει αυτό. Απλώς, δεν χρειάζεται η ανάδευση να ακολουθείται και από γλείψιμο του κουταλακίου. Αναδεύεις, ξεπλένεις, ταχτοποιείς το κουταλάκι και χαίρεσαι το τσάι ή τον καφέ σου αμέριμνος.

Είμαι πιο χαρούμενος, όταν κάθομαι σε μπαρ που έχουν τα πάντα σε τάξη. Οι ετικέτες των μπουκαλιών να βλέπουν προς την ίδια κατεύθυνση, τα μπουκαλάκια με τα μαγικά υγρά -που δίνουν σε κάποια ποτά θεϊκή γεύση και μαγικά χρώματα- ταχτοποιημένα σε απόλυτη ισορροπία, ο πάγκος του μπάρμαν ή της μπαργούμαν καθαρός, ακόμη και μετά την παρασκευή του πιο πολύπλοκου κοκτέιλ, οι αναδευτήρες, τα μαχαίρια, τα σέικερ, καθαρά και λαμπερά, έτοιμα για την επόμενη χρήση.

Θα μπορούσα να αναφερθώ σε πολλά ακόμη παραδείγματα τάξης αλλά δεν το θεωρώ απαραίτητο. Έχω την αίσθηση ότι καταλάβατε. Κάποιοι όλο αυτό το θεωρούν ψυχαναγκασμό. Και δεν με ενοχλεί καθόλου το πώς θα με χαρακτηρίσει κάποιος. Με ενδιαφέρει να μπορώ να κάνω τη δουλειά μου όμορφα και ωραία. Θέλω να να μη χάνω χρόνο αναζητώντας στιλό, γόμα, χαρτί, μαρκαδόρο για διόρθωση ή ό,τι άλλο, τη στιγμή ακριβώς που θα τα χρειαστώ. Επιθυμώ να είμαι συγκεντρωμένος σε κάτι και όχι να έχω το μυαλό μου σκορπισμένο σε χίλιες σκέψεις και σε δουλειές που πρέπει να γίνουν κάποια στιγμή, επειδή δεν έγιναν, όταν έπρεπε να γίνουν. Γίνομαι έτσι πιο παραγωγικός, αποτελεσματικός, δημιουργικός.

Αντιλαμβάνομαι ότι η συγκεκριμένη αντίληψη των πραγμάτων δημιουργεί προβλήματα και εκνευρισμό στους γύρω μου ή σε αρκετούς από αυτούς αλλά... έτσι με έκανε ο θεός και δεν γίνεται τώρα να αλλάξει κάτι. Χαίρομαι πάρα πολύ, όταν βρίσκομαι κοντά σε άτομα με την ίδια αντίληψη περί τάξης ενώ μου προκαλεί δυσφορία το αντίθετο.

Μου αρέσει η επιβεβαίωση της αντίληψής μου περί τάξης και μια τέτοια ένιωσα πρόσφατα διαβάζοντας το βιβλίο "Η σφαίρα που αστόχησε" του Richard Osman. Σε κάποιο σημείο η Τζόις -από τους πιο συμπαθείς χαρακτήρες του μυθιστορήματος- περιγράφει τη γνωριμία της με τον Τζέρι -τον μακαρίτη σύζυγό της- στην Πολίν σε έναν απολαυστικό διάλογο:

-Απλώς μπήκα σε μια αίθουσα κι αυτός ήταν εκεί, και με κοίταξε, και τον κοίταξα κι εγώ, κι αυτό ήταν όλο. Σαν να ήμουν ανέκαθεν ερωτευμένη μαζί του, χωρίς να υπάρχει ανάγκη ερωτικού σκιρτήματος. Σαν να βρίσκεις το ιδανικό ζευγάρι παπούτσια.

-Χριστέ μου, Τζόις, θα με κάνεις να τα μπήξω.

-Εντάξει, Πολίν, είχε και τα αρνητικά του.

-Σε απάτησε ποτέ με τατουατζού ονόματι Μίντι;

-Όχι, αλλά άφηνε πάντα τα χρησιμοποιημένα σακουλάκια του τσαγιού στον νεροχύτη!

Νιώθω την Τζόις απόλυτα. Αδελφή ψυχή. Και δηλώνω ότι θα διαβάσω κάθε βιβλίο που θα κυκλοφορήσει ο Osman ευελπιστώντας και σε άλλες παρόμοιες αναφορές.

Παιδιά με… οδηγίες χρήσης

Υπήρξαν εκείνες οι εποχές που οι γονείς είχαν στήσει μια παράδοξη συμμαχία με τους δασκάλους. Συμμαχία με θύματα τα παιδιά. «Δάσκαλε», έλεγε, σχεδόν απαιτούσε, ο γονιός, «Τράβα αφτί, ρίξε, μη λυπάσαι. Μπας και γίνει άνθρωπος». 

Άγριες εποχές. Υπήρχε μια, λίγο περίεργη άποψη ως προς τη διαδικασία εξανθρωπισμού των παιδιών. Αυτή περιλάμβανε σωματικές τιμωρίες, απαξίωση, περιθωριοποίηση και, βέβαια, πολύ, μα πάρα πολύ σκληρούς χαρακτηρισμούς. Τούβλο, ξύλο απελέκητο, (γ)κασμάς, ντενεκές ξεγάνωτος… αποτελούσαν, συχνά, περιγραφές μαθητών -παιδιών και εφήβων.

Τότε δεν υπήρχε ούτε δυσλεξία ούτε διαταραχή ελλειμματικής προσοχής ούτε κόπωση ούτε κακή συναισθηματική κατάσταση ούτε τίποτε, για να δικαιολογήσει παιδικές αδυναμίες ή αποτυχίες. Τα πάντα μεταφράζονταν ως τεμπελιά, βλακεία, απειθαρχία, αντιδραστική αυθάδεια. Με απλά λόγια, οι εξαιρετικά ελάχιστοι, εκείνοι που τα έπαιρναν τα γράμματα, κέρδιζαν τον σεβασμό, βρίσκονταν στο απυρόβλητο, συνήθως, γλίτωναν τις σκληρές ποινές και συμπεριφορές και προβάλλονταν ως παράδειγμα για τους υπόλοιπους. Οι άλλοι, οι πάρα πολλοί δηλαδή, που δεν σκάμπαζαν, κούνια που τους κούναγε.

Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Τα πράγματα άλλαξαν. Τα παιδιά, θύματα εκείνης της βάρβαρης εποχής, μεγάλωσαν και έγιναν γονείς. Και μπορεί να άφησαν πίσω τους την παιδική ηλικία αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, δεν τα κατάφεραν εξίσου καλά με τα τραύματά τους. Αυτά συνέχισαν να τα κουβαλούν και τα άφησαν να καθορίσουν τη συμπεριφορά απέναντι στα δικά τους παιδιά.

Μια μειονότητα, βέβαια, διαχειρίστηκε την κατάσταση, κατάφερε να βρει ισορροπίες, προβληματίστηκε ουσιαστικά, ενημερώθηκε από ειδικούς, διάβασε και, τελικά, κατανόησε τον ρόλο της, τον οποίο ανέλαβε και επιτέλεσε με επιτυχία. Οι συγκεκριμένοι, ως γονείς, βρήκαν το μέτρο, εντόπισαν αποδεκτές μεθόδους διαπαιδαγώγησης, έθεσαν περιορισμούς, στήριξαν τα παιδιά τους και τα προετοίμασαν για μια αξιοπρεπή και κάποτε ιδιαίτερα αξιόλογη πορεία. Διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν άτομα καλλιεργημένα, δυναμικά, ευγενικά, με στόχους και όρια.

Οι περισσότεροι, όμως, δεν τα πολυκατάφεραν. Τα τραύματα έγιναν οδηγός των γονεϊκών επιλογών τους και τα αποτελέσματα -κατάθλιψη, παραβατικότητα, σχολική αποτυχία- της ανικανότητας αυτών των γονιών ζούμε έντονα σήμερα. Άλλωστε, ο ρόλος του γονιού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί υπομονή, γνώση, παρατηρητικότητα, ρεαλισμό, διάθεση ουσιαστικής ενασχόλησης με το παιδί. Σύνθετη, κοπιαστική και χρονοβόρα διαδικασία. Δεν είναι άθλημα για όλους. 

Ορισμένοι έβγαλαν και συνεχίζουν να βγάζουν τα απωθημένα τους στη νεότερη γενιά. Καταπιέζουν, υποτιμούν, κακομεταχειρίζονται και συγκρίνουν τα παιδιά, διαρκώς, είτε με άλλα (τα άλλα είναι πάντα καλύτερα) είτε με τα προσωπικά κατορθώματά τους, πραγματικά ή -συνήθως- φανταστικά. Με μότο τους το "Κι εμείς που μεγαλώσαμε έτσι, τι πάθαμε;" διαιωνίζουν απαράδεκτες καταστάσεις, επιβαρυντικές για την επόμενη γενιά.

Οι περισσότεροι, όμως, οδηγήθηκαν στο άλλο άκρο. Σε μια προσπάθεια να μη ζήσουν τα παιδιά τους τη βαρβαρότητα και υποτίμηση που έζησαν οι ίδιοι στο παρελθόν, έγιναν υπερπροστατευτικοί (γονείς ελικόπτερα). Δημιούργησαν ένα περίκλειστο περιβάλλον, αποστειρωμένο και τοποθέτησαν τα παιδιά τους στο κέντρο του. Τα βλαστάρια τους, εννοείται, ότι είναι ό,τι πιο έξυπνο, όμορφο, καλυτερότερο, γέννησε η φύση. Όλοι οι άλλοι είναι κατώτεροι σε κάθε επίπεδο και σύγκριση. Κι αν τα καμάρια τους δεν τα καταφέρνουν καλά, τότε η ευθύνη είναι των άλλων, που προσπαθούν να θέσουν εμπόδια στη λαμπρή πορεία των βλασταριών τους, εξαιτίας ανείπωτου φθόνου και απερίγραπτης ζήλιας. 

Τέτοια, ατυχή περιστατικά, μικρά ή μεγάλα, γίνονται αιτία εντάσεων, δυναμικών και συνάμα γραφικά γελοίων παρεμβάσεων των γονιών στις σχέσεις με φίλους, στη δουλειά των εκπαιδευτικών ή σε συμπεριφορές γονιών άλλων παιδιών. Σε κάθε περίπτωση, προτεραιότητά τους είναι το παιδί να μη βιώσει οποιαδήποτε αρνητική κατάσταση και, βέβαια, την παραμικρή πίεση. Σε δύσκολες καταστάσεις πάντα φταίνε οι άλλοι. Ποτέ το παιδί. Το παιδί, όμως, είναι σίγουρο ότι, αργά ή γρήγορα, θα ζήσει αποτυχίες, θα δεχτεί αρνητική κριτική, κάποτε υποτίμηση και απόρριψη. Και τότε εμφανίζεται ο γονιός super-ήρωας να παραπονεθεί, να διεκδικήσει, να ενημερώσει ότι το παιδί ένιωσε άσχημα, ότι του κόπηκαν τα φτερά, ότι ανέβασε πυρετό, ότι οδηγήθηκε στην κατάθλιψη, ότι το έπιασε τρέμουλο, ότι πληγώθηκε η ψυχούλα του, ότι έβγαλε σκωληκοειδίτιδα ή φρονιμίτη ή σπυράκι στο κούτελο ή πήρε κιλά, ότι δεν έφαγε βραδινό, δεν πήγε στη γιαγιά που γιόρταζε, είδε εφιάλτη...

Κι όμως, είναι τόσο εύκολο να αποφευχθούν όλα αυτά. Χρειάζεται, απλώς, μια μικρή πρωτοβουλία από την πλευρά των γονιών. Δεν είναι και δύσκολο να συντάξουν ένα έντυπο με οδηγίες χρήσης* του παιδιού τους. Το συγκεκριμένο -είτε τυπωμένο σε χαρτί είτε, πλέον, σε φλασάκι- να το δίνουν στους φίλους ή γνωστούς του παιδιού καθώς και στις οικογένειές τους, στους δασκάλους του, στους ιδιοκτήτες καταστημάτων ένδυσης ή εστίασης, στα οποία συχνάζει το καμάρι τους, ώστε να προλαμβάνουν οποιαδήποτε παρεκκλίνουσα συμπεριφορά του περιβάλλοντος και να διασφαλίζουν τη συνέχεια του παραμυθιού, στο οποίο έχουν καταδικάσει τους μπούληδες και τις μπούλες που δημιούργησαν.

Όμορφα και παστρικά πράγματα, δηλαδή.

*Παράδειγμα εντύπου οδηγιών χρήσης παιδιού

-Το παιδί μου είναι, δεδομένα, τέλειο και το γνωρίζει, οπότε είστε υποχρεωμένοι να ενισχύετε, διαρκώς, την αυτοϊδέα του.

-Να επαινείτε συνεχώς το παιδί μου, ακόμη κι αν δεν σας δίνει αφορμές γι αυτό.

-Μην κάνετε αρνητικές παρατηρήσεις στο παιδί μου, ακόμη κι αν σας δίνει αφορμές γι αυτό.

-Μην πιέζετε το παιδί μου για οποιοδήποτε λόγο.

-Μην απαιτείτε από το παιδί μου υπευθυνότητα ή οργάνωση.

-Μην επαινείτε άλλα παιδιά μπροστά στο παιδί μου.

-Μην κοιτάζετε επίμονα το παιδί μου.

-Μην κοιτάζετε με περίεργο τρόπο το παιδί μου.

-Μην ρωτάτε το παιδί μου για κάτι, όταν υπάρχει πιθανότητα να μη γνωρίζει την απάντηση.

-Μη βάζετε μεγαλύτερους βαθμούς σε συμμαθητές του παιδιού μου.

-Μην αφήνετε άλλα παιδιά να μπουλιγκιάζουν το παιδί μου.

-Μην δείχνετε κακή διάθεση (ό,τι κι αν σας συμβαίνει) μπροστά στο παιδί μου.

-Μη αφήνετε άλλα παιδιά να εκφράσουν απορίες ή να παρέμβουν στο μάθημα, όταν το παιδί μου παίρνει τον λόγο χωρίς άδεια.

-...