Κυριακή 7 Οκτωβρίου 2007

"Ταλαντούχα πλάνη"

«Όταν ο συγγραφέας μάς λέει ότι εργάστηκε
υπό το κράτος της έμπνευσης, ψεύδεται».
Ουμπέρτο Έκο, “Επιμύθιο στο Όνομα Του Ρόδου”

Ζηλεύω, όταν διαβάζω ένα εξαιρετικό βιβλίο, όταν ακούω ένα πρωτότυπο μουσικό κομμάτι ή όταν παρακολουθώ υπέροχες ταινίες! Φυσικά, δε νιώθω ζήλια για το ταλέντο ορισμένων ανθρώπων, γιατί απλώς κάτι τέτοιο δεν υφίσταται! Ζηλεύω τη θέληση, τη μελέτη, τη διάθεση και την ψυχική αντοχή ως κινητήριες δυνάμεις πίσω από κάθε μεγαλειώδη δημιουργία ή επιλογή. Κι ενώ το γενετικό υλικό καθορίζει την ομορφιά, το ύψος, το χρώμα του δέρματος ή των μαλλιών μας, δεν καθορίζει το επίπεδο ευφυΐας μας και την ποιότητα της συμπεριφοράς μας! Τα έργα και η κουλτούρα κάθε ανθρώπου είναι στοιχεία επίκτητα και εξαρτώνται από τα ερεθίσματα που δεχόμαστε κατά τη διάρκεια της ζωής, από τον τρόπο που το περιβάλλον μας τα επεξεργάζεται και τα αναμεταδίδει, από τη διάθεση και την προσπάθεια του καθενός απέναντι σε ευκαιρίες και προκλήσεις που θα παρουσιαστούν.
Βρίσκω, λοιπόν, ανεδαφική οποιαδήποτε συζήτηση περί ταλέντου με την έννοια της φυσικής ικανότητας που διαθέτει κανείς σε συγκεκριμένο ή σε αρκετούς τομείς. Ταλέντο δε γεννιέται κανείς! Είναι πιθανό να γίνει κι αυτό μπορεί να είναι, μέχρι ενός σημείου, απόρροια συμπτώσεων σχετικών με τα ερεθίσματα στα οποία θα εκτεθεί από πολύ μικρή ηλικία. Η απόκτηση ταλέντου απαιτεί, λοιπόν, συμπτώσεις αλλά κυρίως γνώση, κούραση, σχεδιασμό, θυσίες, συμβιβασμούς, στόχους και χρόνο. Μ’ αυτή τη λογική η ηλιθιότητα ίσως είναι το μόνο ταλέντο που μπορεί να διαθέτει κανείς, αφού αποτελεί το μόνο ανθρώπινο γνώρισμα η απόκτηση του οποίου δεν απαιτεί κόπο.
Η μόνη στιγμή αμφιβολίας για τη θέση μου προήλθε από συνέντευξη που παρακολούθησα πρόσφατα. Ήταν ο Ναγκίμπ Μαχφούζ, νομπελίστας Αιγύπτιος συγγραφέας, που δήλωνε για ένα από τα σημαντικότερα έργα του σε δημοσιογράφο: «Έγραψα την “Τριλογία του Καΐρου” σε διάστημα τεσσάρων μηνών». Τα έχασα στη σκέψη ότι ορισμένοι άνθρωποι διαθέτουν τελικά ταλέντο, αλλά ο ίδιος ο Μαχφούζ ταχτοποίησε τα πάντα συνεχίζοντας: «…αλλά χρειάστηκα τέσσερα χρόνια για να της δώσω την τελική μορφή της»! Όλα εντάξει, οπότε συνεχίζω να πιστεύω ότι το ταλέντο, η ευφυΐα, η έμπνευση, αποτελούν στοιχεία επίκτητα.
Ο Πικάσο θεωρήθηκε από τα μεγαλύτερα ταλέντα στο χώρο της τέχνης και ίσως ο άνθρωπος που την οδήγησε στον εικοστό αιώνα με τον πίνακα - ορόσημο «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν». Όσοι θεωρούν αυτό ταλέντο, είναι γιατί βλέπουν απλώς το αποτέλεσμα, άρα το βλέπουν αποσπασματικά αγνοώντας την επίπονη διαδικασία που προηγήθηκε, το διάστημα απομόνωσης του Πικάσο όσο ασχολιόταν με το έργο, τις θυσίες που επέβαλε στην προσωπική ζωή του, το πείσμα απέναντι σε χίλιες δυο αντιξοότητες. Κυρίως αγνοούν τον αριθμό των προσχεδίων που προηγήθηκαν, τον αριθμό των καμβάδων που καταστράφηκαν, πριν το έργο πάρει την τελική μορφή του. Ο Πικάσο δεν ήταν, λοιπόν, ένα ακόμη ταλέντο, αλλά ένας επίμονος άνθρωπος με όραμα, που δε λογάριαζε χρόνο και κόπο μπροστά στο στόχο που είχε θέσει. Το έργο του -κάθε σημαντικό έργο- γεννήθηκε από τη μελέτη μιας διαδικασίας και των κανόνων της.
Εκείνο που μπερδεύει τους περισσοτέρους, οδηγώντας τους στην πλάνη περί ταλέντου βρίσκεται στο σημείο της έμπνευσης. Πράγματι, η αφορμή για κάτι αξιοθαύμαστο είναι συχνά μια έμπνευση. Προηγείται μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας, μιας ιστορικής πολιτικής απόφασης, μιας εξαιρετικής επιλογής, της λύσης ενός μαθηματικού προβλήματος. Πίσω από καθετί αξιοθαύμαστο βρίσκεται η έμπνευση, μια ξαφνική ιδέα που γεννιέται στη συνείδηση χωρίς να παρεμβληθεί η βούληση. Ναι, αλλά αυτό δεν είναι έμφυτο! Μπορεί ένα δεκάχρονο παιδί να χρησιμοποιεί με εξαιρετικό τρόπο το λόγο αλλά αδυνατεί να εξηγήσει που οφείλεται αυτό. Χρησιμοποιεί σωστά τη γλώσσα αλλά αυτό δε σημαίνει ότι μπορεί να γράψει τη γραμματική της. Ό,τι προηγήθηκε του πρόσφερε την εμπειρία των νόμων της γλώσσας και αυτούς χρησιμοποιεί, χωρίς να το κάνει συνειδητά.
Μπορείτε να θυμηθείτε πόσο περίπλοκα δύσκολη σας φαινόταν στα πρώτα σχολικά βήματα η αντιμετώπιση ακόμη και απλών πράξεων όπως: 2+2=4; Όταν λίγο αργότερα απαντούσατε εύκολα και ταχύτατα, χωρίς να μετράτε με τα δάχτυλα ή να σκέφτεστε συνειδητά, δε σήμαινε ότι το «2+2=4» έγινε πιο εύκολο ή ότι εσείς γίνατε ταλέντο! Απλώς κατανοήσατε μια διαδικασία και τη χρησιμοποιείτε στην υπόλοιπη ζωή σας, χωρίς και να εντοπίζετε κάθε φορά πότε ακριβώς κατακτήσατε τη συγκεκριμένη ικανότητα. Το ότι απέναντι σε αρκετά ζητήματα ενεργούμε σωστά αλλά χωρίς συνειδητή σκέψη των κανόνων της ενέργειάς μας, δε σημαίνει ότι δεν τους γνωρίζουμε κιόλας. Το αποτέλεσμα δεν είναι ζήτημα τύχης ή έμφυτης δυνατότητας αλλά γνώσης, κατανόησης και εφαρμογής συγκεκριμένων νόμων.
Ο Λαμαρτίνος έγραψε για κάποιο φημισμένο ποίημα του ότι «γεννήθηκε αστραπιαία μια θυελλώδη νύχτα μέσα στο δάσος»! Όταν, όμως, ο ποιητής «είδε τα ραπανάκια ανάποδα», ανακαλύφτηκαν χειρόγραφα με τόσες διορθώσεις και παραλλαγές που καθιστούσαν το ποίημα, το πιο επεξεργασμένο της γαλλικής λογοτεχνίας! Συμβαίνει κάποτε ό,τι και με το μικρό παιδί που αδυνατεί να εντοπίσει -δεν έχει και λόγους να το κάνει- τι το βοήθησε να χειρίζεται το λόγο καλύτερα από τους συνομηλίκους του. Το ότι το παιδάκι αδυνατεί να το εξηγήσει δε σημαίνει κι ότι δε συνέτρεξαν συγκεκριμένες συνθήκες -προσπάθεια γονιών ή συμπτώσεις.
Στην ύπαρξη ταλέντου μπορεί να επιμένουν όσοι αναζητούν δικαιολογίες για την τεμπελιά, τις αποτυχίες, την κούραση που αισθάνονται, την κακομοιριά τους! Αυτοί μπορούν να μπαίνουν σε ατέρμονες συζητήσεις του στιλ: «και για ποιο λόγο παιδιά που μεγαλώνουν στο ίδιο περιβάλλον δεν έχουν την ίδια εξέλιξη»; Μα γιατί η συμπεριφορά των γονιών, ηλίθιοι, δεν είναι ποτέ με απόλυτη ακρίβεια η ίδια και βέβαια τα παιδιά αυτά δεν έχουν κοινά βιώματα στην παιδική χαρά, στο σχολείο, από φίλους ή την τηλεόραση. Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε περισσότερα ευφυή άτομα, πρέπει να αποφύγουμε τις πλάνες και -γονείς και εκπαιδευτικοί- να σταματήσουμε να ταΐζουμε τα παιδιά με σκατά στα πρώτα βήματα της ζωής τους!

Σ.Ζ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: