Πέμπτη 25 Ιουνίου 2009

Άνθρωποι & Αριθμοί

Λοιπόν, οι αριθμοί δεν είναι σαν τους ανθρώπους! Βέβαια, ορισμένοι άνθρωποι, μου … φέρνουν σε αριθμούς. Για παράδειγμα, μερικοί ψηλοί και λεπτοί μου μοιάζουν με ένα (1) ενώ άλλοι, κοντοί και στρουμπουλοί, μου θυμίζουν το μηδέν (0) και κάποιους, χαριτωμένους και ζουμπουρλούδικους, τους βλέπω σαν οχτώ (8). Αυτά όμως είναι εξαιρέσεις και, στην προσπάθεια να περιγράψω κάποιον, ποτέ δε θα έλεγα: «Να ένα 8 ή 1 ή 0». Όχι όχι, οι αριθμοί δεν είναι σαν τους ανθρώπους!
Όλα αυτά σκεφτόμουν από τη στιγμή που τα exit polls των πρόσφατων ευρωεκλογών γνώριζαν μια από τις πιο οδυνηρές διαψεύσεις στην ιστορία της στατιστικής. Οι αριθμοί δεν είχαν πει την αλήθεια προκαλώντας ανακούφιση σε κάποιους και κατήφεια σε άλλους! Κι αυτή δεν ήταν η μόνη ήττα των αριθμών, οι οποίοι τον τελευταίο καιρό έχουν διαψευστεί επανειλημμένα. Το ίδιο χάλια και χειρότερα τα πήγαν οι αριθμοί που, καταγράφοντας τους ρυθμούς ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων, δεν άφηναν καν υπόνοιες για τη σοβούσα οικονομική κρίση, η οποία τελικά εμφανίστηκε μπροστά μας σαν φάντης μπαστούνι.
Τέτοια περιστατικά οδήγησαν ορισμένους στο ακραίο συμπέρασμα ότι οι αριθμοί δε λένε πάντα την αλήθεια. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα ήταν μεγάλο κακό! Εγώ θεωρώ τέτοιου είδους γενικεύσεις μια βλακεία και μισή. Εδώ θα ήταν καλύτερο να γράψω εξαρχής ότι τέτοιου είδους γενικεύσεις είναι μιάμιση βλακεία αλλά δεν ξέρω γιατί δεν το έκανα. Σκέφτεστε ξαφνικά να μην ίσχυε -αναφέρομαι ξεκάθαρα στο δεκαδικό σύστημα- το 2+2=4; Θα ήταν καταστροφικό και θα επικρατούσε μεγάλη ασυνεννοησία. Ο καθένας θα μπορούσε τότε να αμφισβητήσει το λογαριασμό στο super market και θα πλήρωνε όσα ήθελε (μάλλον θα ήθελε λίγα) για ένα σκασμό πράγματα που θα αγόραζε. Ένα super market με τέτοιους πελάτες θα έκλεινε και τότε οι τέτοιοι πελάτες θα έπρεπε να ψάξουν για άλλο super market, το οποίο επίσης θα οδηγούσαν σε φούντο με τη συμπεριφορά τους και τότε θα έπρεπε να ψάξουν για άλλο και … Τέλος πάντων και για να μην τα πολυλογώ, σταδιακά θα έκλειναν όλα τα super markets και τότε να έβλεπα από πού θα αγοράζαμε αγκινάρες, οδοντόκρεμες, εντομοαπωθητικά, μουστάρδα ή άλλα εξαιρετικής χρησιμότητας πράγματα.
Οι αριθμοί λένε και θα λένε πάντα την αλήθεια, αρκεί να ασχολούνται μόνο με τη δουλειά τους. Και δουλειά των αριθμών δεν είναι η πρόβλεψη ανθρώπινων συμπεριφορών. Όσο, λοιπόν, οι αριθμοί μας βοηθούν να εξηγήσουμε φυσικά φαινόμενα ή να κάνουμε απλές ή και πιο σύνθετες πράξεις που διευκολύνουν τις συναλλαγές στην καθημερινή ζωή μας, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Όταν, όμως, οι αριθμοί ανακατεύονται σε κοινωνικά φαινόμενα προσπαθώντας να τα προβλέψουν (όχι να τα εξηγήσουν κατόπιν εορτής), τότε θα οδηγούνται σε λάθη και θα λένε ψέματα και άρα θα είναι ψεματούρηδες!
Κάποια στιγμή οι επιστήμονες πίστεψαν ότι η μελέτη ανθρώπινων εκδηλώσεων θα οδηγούσε στην πρόβλεψη των μελλούμενων. Αν κάποια στιγμή συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα είχαμε φτάσει στο τέλος της ιδιαιτερότητας και της ελευθερίας. Όλοι οι άνθρωποι θα ήταν ίδιοι θυμίζοντας μηχανές ενώ το απρόβλεπτο, που κάνει τη ζωή μας λιγότερο ανιαρή, θα ήταν πιο σπάνιο κι από μποστάνι στο Β. Πόλο. Κάτι τέτοιο θα εξυπηρετούσε απλώς την προσπάθεια εκμετάλλευσης και χειραγώγησης των ανθρώπων από εταιρείες και πολιτικούς. Τίποτε άλλο!
Οι αριθμοί ίσως μπορούν να προβλέψουν συμπεριφορές μέτριων ανθρώπων που κινούνται με βάση στερεότυπα που έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης. Αδυνατούν να προβλέψουν τις συμπεριφορές των λογικών (που είναι λίγοι) αλλά και των ηλιθίων (που είναι αμέτρητοι). Οι συμπεριφορές αυτών των κατηγοριών είναι απρόβλεπτες. Οι μεν πρώτοι -οι λογικοί- εξετάζουν και επηρεάζονται από τις εκάστοτε συνθήκες, τις ανάγκες και σε κάποιο βαθμό από τα συναισθήματά τους. Τρελός συνδυασμός για να είναι προβλέψιμος. Οι δε δεύτεροι -οι ηλίθιοι- είναι εξ ορισμού απρόβλεπτοι, επειδή λειτουργούν με ένα και μοναδικό κριτήριο. Την ηλιθιότητά τους. Οι συμπεριφορές λογικών και ηλιθίων θα μπορούσαν να βρουν εξήγηση μόνο με βάση τη θεωρία του χάους, η οποία όμως ασπάζεται την τυχαιότητα σε μεγάλο βαθμό!
Έτσι, κι ενώ έχουμε κατανοήσει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, αδυνατούμε να την προβλέψουμε και να την καθορίσουμε. Οι αριθμοί είναι ικανοί να καταγράφουν και να εξηγούν αλλά όχι να προβλέπουν ανθρώπινες συμπεριφορές. Και μάλλον ποτέ δε θα υπάρξει ένα μαθηματικό μοντέλο που θα καταφέρει κάτι τέτοιο. Και δε θα το καταφέρει γιατί οι άνθρωποι και άρα οι επιλογές, οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές τους εξελίσσονται. Οι άνθρωποι αλλάζουν. Επηρεάζονται από διαφορετικές συνθήκες, αντιλήψεις, «πιστεύω» αλλά και γνώσεις. Το μοντέλο που εξήγησε (όχι πρόβλεψε) τις ανθρώπινες συμπεριφορές στη δεκαετία του ’80 δε θα μπορούσε να προβλέψει τις κινήσεις του ανθρώπου σήμερα. Τα πάντα εξελίσσονται ραγδαία. Το ίδιο και ο άνθρωπος.
Η δυνατότητα πρόβλεψης του ανθρώπινου μέλλοντος θα παραμείνει δουλειά των ατόμων με κληρονομικό χάρισμα ενόρασης. Δε θα γίνει ποτέ δουλειά των επιστημόνων. Ευτυχώς! Οι αριθμοί θα συνεχίσουν να λένε την αλήθεια, όσο ασχολούνται με τη δουλειά τους αλλά και να διαψεύδονται, όταν προσπαθούν να προβλέψουν κοινωνικά φαινόμενα. Κι αυτό θα συμβαίνει επειδή οι αριθμοί δεν είναι σαν τους ανθρώπους. Η λογική των αριθμών είναι πάντα αντικειμενική ενώ των ανθρώπων (που συχνά επηρεάζονται από το συναίσθημα και το περιβάλλον) όχι. Οι αριθμοί λειτουργούν πάντα λογικά ενώ οι άνθρωποι όχι. Οι αριθμοί έχουν την ικανότητα να μη σε απογοητεύουν και να μη σε διαψεύδουν ποτέ ενώ οι άνθρωποι το κάνουν πότε πότε!

Δευτέρα 8 Ιουνίου 2009

"Κι εγώ θα κρατήσω την ανάσα μου..."

Ευρωεκλογές τέλος! Και τώρα ο γραφικότατος απολογισμός. Αυτόν καλύτερα να τον αποφεύγαμε, γιατί έχει καταλήξει πιο ανιαρός και από ταινία του Αγγελόπουλου.
Κατά έναν περίεργο τρόπο ο απολογισμός, την επομένη κάθε εκλογικής αναμέτρησης, παραδοσιακά έχει να κάνει με μηνύματα (όχι sms). Άλλοι -οι πολίτες- πρέπει να τα στέλνουν και άλλοι -οι πολιτικοί- πρέπει να τα δέχονται (γέλια), να τα επεξεργάζονται (πολλά γέλια), ώστε να σχεδιάζουν τις απαιτούμενες διορθώσεις και τις επόμενες κινήσεις τους (ξετσιαούλιασμα από τα γέλια). Τέλος ανεκδότου και πάμε για τις ουσίες.
Ουσία πρώτη. Οι πολιτικοί ποτέ και κανένα μήνυμα παίρνουν -στα σοβαρά, έστω κι αν οι φήμες άλλα λένε. Κάθε φορά, νικητές και ηττημένοι, δηλώνουν, άλλοτε περιχαρείς κι άλλοτε κατηφείς, ότι το πήραν το μήνυμα, ότι θα δουλέψουν πιο σκληρά και ότι θα προωθήσουν τις αναγκαίες αλλαγές. Μέχρι εκεί. Με τόσες εκλογικές αναμετρήσεις, από τη μεταπολίτευση και μετά, ακόμα και το καρυδότσουφλο, αν μας κυβερνούσε, θα είχε συνετιστεί από την επανάληψη του μηνύματος και θα μας κυβερνούσε καλύτερα από αυτούς που το κάνουν τα τελευταία τριάντα πέντε (δηλαδή 35) χρόνια. Αυτό πάει να πει ότι, όσο σκράπες κι αν είναι οι πολιτικοί μας, με την επανάληψη κάτι θα είχαν πάρει χαμπάρι. Άρα το συμπέρασμα είναι ότι το μήνυμα ή δεν το παίρνουν καθόλου ή ότι ναι μεν το παίρνουν αλλά το γράφουν (γιατί τα γραπτά μένουν) σε μέρος ακατονόμαστο όπου και δεν μπορούν να το δουν!
Ουσία δεύτερη. Ακόμα και αν οι πολιτικοί εξουσίας επιθυμούσαν να πάρουν το μήνυμα, δεν το βρίσκουν, επειδή οι πολίτες αδυνατούν να το στείλουν. Ή μάλλον αδυνατούν να στείλουν το σωστό μήνυμα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών. Ποιο ήταν το πιο ηχηρό μήνυμα; Αναμφισβήτητα το μέγεθος της αποχής. Και τι δηλώνει αυτό; Μήπως την απέχθεια του εκλογικού σώματος για την πολιτική, τους πολιτικούς και τα κόμματα; Μήπως την άρνηση συμμετοχής σε μια κατάσταση που ζέχνει από μακριά; Μήπως την απαίτηση αλλαγής; Ή μήπως τη ληξιαρχική πράξη θανάτου και της τελευταίας ελπίδας εξυγίανσης του χώρου; Μα, καλοί μου άνθρωποι, χρειαζόμασταν όλο αυτό το πανηγύρι και το σκασμό εξόδων για να καταλάβουμε αυτό που είναι γνωστό από τα χρόνια της Παλαιάς Διαθήκης;
Ας μπούμε στη θέση των διεφθαρμένων ή έστω ανίκανων πολιτικών για να καταλάβουμε ποιο ήταν τελικά το μήνυμα που έφτασε σ’ αυτούς. Τσακίρ κέφι! Αυτές οι δυο πανηγυρτζίδικες λέξεις περιγράφουν γλαφυρά την κατάσταση των πολιτικών που εναλλάσσονται στην εξουσία. Ακόμα και ο Γκούφι, αν ήταν πολιτικός, θα είχε στήσει πανηγύρι τρελό και ζουμπουρλούδικο με το μήνυμα της αποχής. Ακόμα και τα φιστίκια του Γκούφι θα μπορούσαν να σκεφτούν: «Τι καλά! Με τις πράξεις μας απομακρύναμε από το παιχνίδι εκείνους που θα μπορούσαν να μας ελέγξουν και ίσως να μας αφαιρέσουν την εξουσία. Τώρα πια “μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα” και ούτε έλεγχος ούτε ανησυχία».
Έτσι είναι! Και όσοι επένδυσαν στην αποχή, είναι καιρός να το ξανασκεφτούν. Όσοι εδώ και χρόνια προτρέπουν τους πολίτες στον «κανέναν» ως κυρίαρχη πολιτική πράξη και δύναμη, ας δουν το αποτέλεσμα. Γιατί στην πολιτική ο «κανένας» δεν υπάρχει! Πάντα κάποιος θα υπάρχει στην εξουσία και θα υπάρχει ακόμα και αν στις εκλογές συμμετέχει μόνο αυτός, ο κουμπάρος του, ο μπατζανάκης του, ο Ιζνογκούντ και η συννυφάδα του από το χωριό. Η αποχή ανοίγει δρόμους σκοτεινούς. Είναι πράξη βαθύτατα αντιδημοκρατική και ολοκληρωτική. Αφήνει ανεξέλεγκτο τον «καθέναν» να νέμεται την εξουσία χωρίς να λογοδοτεί σε … «κανέναν». Όλοι αυτοί που απείχαν, με σκοπό να στείλουν κάποιο μήνυμα, αντέδρασαν σαν τα μικρά παιδιά που, όταν πεισμώνουν επειδή δεν τους γίνεται κάποιο χατίρι, απειλούν: «και λοιπόν θα κρατήσω την ανάσα μου, μέχρι να πάθω κάτι»!
Ουσία τρίτη και φαρμακερή για τα «μικρά» κόμματα. Οι ακρότητες δεν είναι λύση. Ας αφήσουμε τις μπούρδες κατά μέρος και ας σοβαρευτούμε. Ούτε η αναρχία μπορεί να είναι η λύση ακόμα ούτε η άγονη και απόλυτη αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση. Γιατί ο πολίτης σκέφτεται. Αν αναρχία είναι ο κουκουλοφόρος που σπάει, καίει και καταστρέφει, τότε προτιμώ πιο συντηρητικά σχήματα. Αν η λύση είναι να αντιδράσω στην ΕΕ και σε κάθε έκφραση της παγκοσμιοποίησης, τότε περιμένω μια άλλη πρόταση εξουσίας. Και αυτή η πρόταση δεν μπορεί να πρεσβεύει την επιστροφή στο εθνικιστικό παρελθόν και την απομόνωση των λαών με βάση αποτυχημένα συστήματα που δοκιμάστηκαν και απορρίφθηκαν από όσους τα ένιωσαν στο πετσί τους. Όσοι επένδυσαν το πολιτικό μέλλον τους στη φαντασίωση της εξέγερσης των καταπιεσμένων ή στο κάλεσμα της αντίδρασης στην ΕΕ, πήραν τα … μικρά ποσοστά τους στις ευρωεκλογές. Και μάλλον σε αυτά θα παραμείνουν.
Τα σημερινά πολιτικά κόμματα και πρόσωπα είναι ικανά να ξεκουνήσουν τους πολίτες μόνο πριμοδοτώντας τη συμμετοχή με οικιακές συσκευές τελευταίας τεχνολογίας, με χαμηλότοκα δάνεια, με cd ή DVD. Αυτό μπορεί να ξεκουνήσει κάποιους. Το άλλο που μπορεί να το κάνει είναι η ενημέρωση. Γιατί όλοι αυτοί που διάλεξαν την αποχή από τις ευρωεκλογές, ίσως το ξανασκέφτονταν, αν γνώριζαν ότι οι περισσότερες από τις αποφάσεις που ρυθμίζουν το μέλλον μας προέρχονται πλέον από τα ευρωπαϊκά και όχι από τα εθνικά πολιτικά όργανα. Τότε θα καταλάβαιναν ότι η αντίδραση του στιλ «κι εγώ θα κρατήσω την ανάσα μου…» είναι μια παιδιάστικη αντίδραση και το μόνο που μπορεί να αποφέρει είναι η ασφυξία σε αυτόν που το κάνει!