Πέμπτη 25 Ιουνίου 2009

Άνθρωποι & Αριθμοί

Λοιπόν, οι αριθμοί δεν είναι σαν τους ανθρώπους! Βέβαια, ορισμένοι άνθρωποι, μου … φέρνουν σε αριθμούς. Για παράδειγμα, μερικοί ψηλοί και λεπτοί μου μοιάζουν με ένα (1) ενώ άλλοι, κοντοί και στρουμπουλοί, μου θυμίζουν το μηδέν (0) και κάποιους, χαριτωμένους και ζουμπουρλούδικους, τους βλέπω σαν οχτώ (8). Αυτά όμως είναι εξαιρέσεις και, στην προσπάθεια να περιγράψω κάποιον, ποτέ δε θα έλεγα: «Να ένα 8 ή 1 ή 0». Όχι όχι, οι αριθμοί δεν είναι σαν τους ανθρώπους!
Όλα αυτά σκεφτόμουν από τη στιγμή που τα exit polls των πρόσφατων ευρωεκλογών γνώριζαν μια από τις πιο οδυνηρές διαψεύσεις στην ιστορία της στατιστικής. Οι αριθμοί δεν είχαν πει την αλήθεια προκαλώντας ανακούφιση σε κάποιους και κατήφεια σε άλλους! Κι αυτή δεν ήταν η μόνη ήττα των αριθμών, οι οποίοι τον τελευταίο καιρό έχουν διαψευστεί επανειλημμένα. Το ίδιο χάλια και χειρότερα τα πήγαν οι αριθμοί που, καταγράφοντας τους ρυθμούς ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων, δεν άφηναν καν υπόνοιες για τη σοβούσα οικονομική κρίση, η οποία τελικά εμφανίστηκε μπροστά μας σαν φάντης μπαστούνι.
Τέτοια περιστατικά οδήγησαν ορισμένους στο ακραίο συμπέρασμα ότι οι αριθμοί δε λένε πάντα την αλήθεια. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα ήταν μεγάλο κακό! Εγώ θεωρώ τέτοιου είδους γενικεύσεις μια βλακεία και μισή. Εδώ θα ήταν καλύτερο να γράψω εξαρχής ότι τέτοιου είδους γενικεύσεις είναι μιάμιση βλακεία αλλά δεν ξέρω γιατί δεν το έκανα. Σκέφτεστε ξαφνικά να μην ίσχυε -αναφέρομαι ξεκάθαρα στο δεκαδικό σύστημα- το 2+2=4; Θα ήταν καταστροφικό και θα επικρατούσε μεγάλη ασυνεννοησία. Ο καθένας θα μπορούσε τότε να αμφισβητήσει το λογαριασμό στο super market και θα πλήρωνε όσα ήθελε (μάλλον θα ήθελε λίγα) για ένα σκασμό πράγματα που θα αγόραζε. Ένα super market με τέτοιους πελάτες θα έκλεινε και τότε οι τέτοιοι πελάτες θα έπρεπε να ψάξουν για άλλο super market, το οποίο επίσης θα οδηγούσαν σε φούντο με τη συμπεριφορά τους και τότε θα έπρεπε να ψάξουν για άλλο και … Τέλος πάντων και για να μην τα πολυλογώ, σταδιακά θα έκλειναν όλα τα super markets και τότε να έβλεπα από πού θα αγοράζαμε αγκινάρες, οδοντόκρεμες, εντομοαπωθητικά, μουστάρδα ή άλλα εξαιρετικής χρησιμότητας πράγματα.
Οι αριθμοί λένε και θα λένε πάντα την αλήθεια, αρκεί να ασχολούνται μόνο με τη δουλειά τους. Και δουλειά των αριθμών δεν είναι η πρόβλεψη ανθρώπινων συμπεριφορών. Όσο, λοιπόν, οι αριθμοί μας βοηθούν να εξηγήσουμε φυσικά φαινόμενα ή να κάνουμε απλές ή και πιο σύνθετες πράξεις που διευκολύνουν τις συναλλαγές στην καθημερινή ζωή μας, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Όταν, όμως, οι αριθμοί ανακατεύονται σε κοινωνικά φαινόμενα προσπαθώντας να τα προβλέψουν (όχι να τα εξηγήσουν κατόπιν εορτής), τότε θα οδηγούνται σε λάθη και θα λένε ψέματα και άρα θα είναι ψεματούρηδες!
Κάποια στιγμή οι επιστήμονες πίστεψαν ότι η μελέτη ανθρώπινων εκδηλώσεων θα οδηγούσε στην πρόβλεψη των μελλούμενων. Αν κάποια στιγμή συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα είχαμε φτάσει στο τέλος της ιδιαιτερότητας και της ελευθερίας. Όλοι οι άνθρωποι θα ήταν ίδιοι θυμίζοντας μηχανές ενώ το απρόβλεπτο, που κάνει τη ζωή μας λιγότερο ανιαρή, θα ήταν πιο σπάνιο κι από μποστάνι στο Β. Πόλο. Κάτι τέτοιο θα εξυπηρετούσε απλώς την προσπάθεια εκμετάλλευσης και χειραγώγησης των ανθρώπων από εταιρείες και πολιτικούς. Τίποτε άλλο!
Οι αριθμοί ίσως μπορούν να προβλέψουν συμπεριφορές μέτριων ανθρώπων που κινούνται με βάση στερεότυπα που έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης. Αδυνατούν να προβλέψουν τις συμπεριφορές των λογικών (που είναι λίγοι) αλλά και των ηλιθίων (που είναι αμέτρητοι). Οι συμπεριφορές αυτών των κατηγοριών είναι απρόβλεπτες. Οι μεν πρώτοι -οι λογικοί- εξετάζουν και επηρεάζονται από τις εκάστοτε συνθήκες, τις ανάγκες και σε κάποιο βαθμό από τα συναισθήματά τους. Τρελός συνδυασμός για να είναι προβλέψιμος. Οι δε δεύτεροι -οι ηλίθιοι- είναι εξ ορισμού απρόβλεπτοι, επειδή λειτουργούν με ένα και μοναδικό κριτήριο. Την ηλιθιότητά τους. Οι συμπεριφορές λογικών και ηλιθίων θα μπορούσαν να βρουν εξήγηση μόνο με βάση τη θεωρία του χάους, η οποία όμως ασπάζεται την τυχαιότητα σε μεγάλο βαθμό!
Έτσι, κι ενώ έχουμε κατανοήσει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, αδυνατούμε να την προβλέψουμε και να την καθορίσουμε. Οι αριθμοί είναι ικανοί να καταγράφουν και να εξηγούν αλλά όχι να προβλέπουν ανθρώπινες συμπεριφορές. Και μάλλον ποτέ δε θα υπάρξει ένα μαθηματικό μοντέλο που θα καταφέρει κάτι τέτοιο. Και δε θα το καταφέρει γιατί οι άνθρωποι και άρα οι επιλογές, οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές τους εξελίσσονται. Οι άνθρωποι αλλάζουν. Επηρεάζονται από διαφορετικές συνθήκες, αντιλήψεις, «πιστεύω» αλλά και γνώσεις. Το μοντέλο που εξήγησε (όχι πρόβλεψε) τις ανθρώπινες συμπεριφορές στη δεκαετία του ’80 δε θα μπορούσε να προβλέψει τις κινήσεις του ανθρώπου σήμερα. Τα πάντα εξελίσσονται ραγδαία. Το ίδιο και ο άνθρωπος.
Η δυνατότητα πρόβλεψης του ανθρώπινου μέλλοντος θα παραμείνει δουλειά των ατόμων με κληρονομικό χάρισμα ενόρασης. Δε θα γίνει ποτέ δουλειά των επιστημόνων. Ευτυχώς! Οι αριθμοί θα συνεχίσουν να λένε την αλήθεια, όσο ασχολούνται με τη δουλειά τους αλλά και να διαψεύδονται, όταν προσπαθούν να προβλέψουν κοινωνικά φαινόμενα. Κι αυτό θα συμβαίνει επειδή οι αριθμοί δεν είναι σαν τους ανθρώπους. Η λογική των αριθμών είναι πάντα αντικειμενική ενώ των ανθρώπων (που συχνά επηρεάζονται από το συναίσθημα και το περιβάλλον) όχι. Οι αριθμοί λειτουργούν πάντα λογικά ενώ οι άνθρωποι όχι. Οι αριθμοί έχουν την ικανότητα να μη σε απογοητεύουν και να μη σε διαψεύδουν ποτέ ενώ οι άνθρωποι το κάνουν πότε πότε!

Δεν υπάρχουν σχόλια: