Σάββατο 31 Μαΐου 2008

Ο άνθρωπος ΔΕΝ είναι ον κοινωνικό -αλλά ας μείνει μεταξύ μας-

Το κεφάλαιο με τίτλο «Μοναχικότητα, η μεγάλη Κοινωνικότητα» και υπότιτλο γεμάτο νόημα -η επανάσταση κατά των ηλιθίων και της εξίσου ηλίθιας αντίληψής τους- στο «Εγχειρίδιο Επιβίωσης» ξεκινά με την καταλυτική έκφραση - προτροπή κοινωνικοποίησης μιας συνήθως άσχετης και επικίνδυνης μαμάς προς το παιδάκι της: «Πήγαινε, βρε, να παίξεις με τα άλλα παιδάκια! Γιατί κάθεσαι εδώ σαν μονόλυκος;». Με το συγκεκριμένο τρόπο εκδηλώνεται η υποχρέωση και ταυτόχρονα το άγχος της … μαμάς να κοινωνικοποιήσει το μικρό μπόμπιρά της, αφού μια τέτοια εντολή θεωρεί ότι έχει λάβει από το κοινωνικό περιβάλλον και τη … Φύση αλλά και γιατί μάλλον είναι το μόνο που μπορεί να κάνει για τη συγκεκριμένη πολύπλοκη και απρόβλεπτη διαδικασία!
Το συγκεκριμένο απόσπασμα σκέφτηκα, όταν έλαβα την εντολή να γράψω για την κοινωνικότητα και τη φύση της. Από τον τίτλο ήδη του κεφαλαίου φαίνεται ξεκάθαρα ότι προσωπικά θεωρώ ότι στις μέρες μας κυρίαρχη είναι η αξία της μοναχικότητας κι όχι εκείνη της «κοινωνικότητας», τουλάχιστον όπως αυτή προσεγγίζεται από τον κάθε ανόητα άσχετο που αποδίδει στην απλοϊκή και ανούσια συνύπαρξη ατόμων κοινωνικές διαστάσεις.
Η συζήτηση ως προς τη φύση της κοινωνικότητας - συλλογικότητας και άρα της σχέσης ατόμου - κοινωνίας (δύο άτομα και πάνω είναι τέτοια) φαίνεται ότι καλά κρατεί «από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη Γη» και δεν ξέρω αν ο προβληματισμός απασχόλησε και τους δεινοσαύρους, οπότε υφίσταται και πριν την εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη! Η βασική απορία κινείται γύρω από το αν το συγκεκριμένο γνώρισμα είναι έμφυτο, θέση που θεωρώ αβάσιμη, μάλλον ανούσια και παραπλανητική ως δίλημμα! Ως έμφυτο συστατικό του ανθρώπινου χαρακτήρα, η έκφραση - τήρηση της κοινωνικότητας δε θα απαιτούσε θεσμούς κοινωνικοποίησης, εξουσίες, νόμους και ποινές! Έμφυτη, άρα ενστικτώδης είναι η επιθετικότητα και η βία, όχι όμως η κοινωνικότητα! Άλλωστε αρκετά από τα μεγαλύτερα επιστημονικά, καλλιτεχνικά, τεχνολογικά επιτεύγματα αλλά και καθοριστικές της ιστορικής πορείας επιλογές σε στιγμές απομόνωσης - μοναχικότητας γεννήθηκαν κι όχι σε στιγμές του στιλ «είμαι κεφάτη, γυρίζω από … κάπου»!
Έτσι κι αλλιώς πρόκειται για ανούσιο προβληματισμό, αφού ακόμη και στην περίπτωση που δεχτούμε ότι η κοινωνικότητα είναι έμφυτη, έχουμε καταφέρει ό,τι έχουμε καταφέρει και με άλλα παρόμοια γνωρίσματα, όπως τη φαντασία και την περιέργεια, δηλαδή να τα εξαλείψουμε! Και δεν είναι δύσκολο να αποδειχτεί ο μη έμφυτος χαρακτήρας της κοινωνικότητας αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στην καθημερινότητά μας. Η προσπάθεια κάθε αγροίκου να μου πάρει τη θέση στην ουρά, η επιθετική οδήγηση του στιλ «ο Χάρος βγήκε παγανιά» του κάθε μικρόμυαλου και ανασφαλούς που μ’ αυτόν τον τρόπο εξωτερικεύει τις καταπιέσεις του, το ρουσφέτι, η καταστροφή του περιβάλλοντος, τα αυθαίρετα που κοντεύουν να γίνουν περισσότερα από τα νόμιμα αποτελούν δείγματα κοινωνικότητας; Όχι δα! Έκφραση αδικίας και εκμετάλλευσης είναι! Συνθήματα του στιλ «νόμος είναι το δίκιο του εργάτη» δείχνουν κοινωνικότητα; Δηλαδή, το δίκιο του εκπαιδευτικού, του επιστήμονα, του καλλιτέχνη, του επιχειρηματία έχουν μικρότερη αξία στο πλαίσιο της συλλογικότητας και άρα της διαμόρφωσης κανόνων;
Είναι ολοφάνερο ότι μετά από συντονισμένες προσπάθειες ελάχιστα έχουμε καταφέρει ως προς την καλλιέργεια του συγκεκριμένου γνωρίσματος. Πάντως έμφυτη ή όχι η κοινωνικότητα, ελάχιστη σημασία έχει. Προσωπικά θα συνεχίσω δε να τη θεωρώ ως τον αναγκαίο συμβιβασμό που ήταν πάντα απαραίτητος για την κάλυψη είτε, αρχικά, βασικών (επιβίωση) είτε άλλων (εκπλήρωση στόχων) αναγκών! Η κοινωνικότητα ως αξιωματικός (όχι των ενόπλων δυνάμεων) συμβιβασμός καλλιεργείται (με όχι ιδιαίτερη επιτυχία) και η ποιότητά της εξαρτάται από πλήθος παραμέτρων, όπως την παιδεία που λαμβάνουμε από συγκεκριμένους θεσμούς (διαφορετικούς σε κάθε εποχή και κοινωνία) και τις ανάγκες που δημιουργούνται από το επίπεδο των επιθυμητών στόχων, την αίσθηση ασφάλειας ή ανασφάλειας του κάθε ατόμου ή ενός ευρύτερου συνόλου.
Υπάρχει μία και μόνο περίπτωση διασφάλισης αδιατάρακτης κοινωνικότητας ως επιδίωξη συλλογικότητας και δεν είναι άλλη από τη διασφάλιση μιας σχεδόν αδύνατης, ιδανικής ισορροπίας μεταξύ ατόμου και κοινότητας (μικρής ή μεγάλης αδιάφορο). Όταν κυριαρχεί η αίσθηση ότι η προσφορά ενός ατόμου - μέλους σ’ ένα χώρο εργασίας, σε μια ερωτική ή φιλική σχέση, στο πλαίσιο μιας οικογένειας, ενός σχολείου, ενός κράτους ή άλλου συλλογικού μηχανισμού, αντισταθμίζεται από το κέρδος που αποκομίζει από το σύνολο, τότε η κοινωνικότητα εμφανίζεται ως ένας σχεδόν ελεύθερος συμβιβασμός, γεγονός που διασφαλίζει διάθεση προσφοράς (παραγωγικότητας - δημιουργικότητας) από κάθε μονάδα. Έτσι, σε κοινωνίες που παρέχουν σημαντικά περιθώρια ασφάλειας και προοπτικής στα μέλη τους συναντάται σε μεγάλα ποσοστά, εκτός των άλλων, και η εθελοντική -συχνά ανθρωπιστική- δράση, ενώ στην αντίθετη περίπτωση κάθε μονάδα σκέφτεται και ενεργεί περισσότερο ατομοκεντρικά.
Σ’ αυτή, τη δεύτερη, περίπτωση, η αίσθηση ανισότητας ευνοεί συγκρούσεις ή ακόμη και διασπάσεις (διαζύγια, διάσπαση παρέας, ρήξη σχέσεων), αφού κάποιο ή κάποια άτομα αισθάνονται ότι αδικούνται προσφέροντας ή πιστεύοντας ότι προσφέρουν περισσότερα από όσα απολαμβάνουν από το σύνολο. Ίσως αυτό εξηγεί τη (σχεδόν γονιδιακής προέλευσης) αντικοινωνικότητα του Έλληνα! Ενώ ως λαός έχουμε την (ψευδ)αίσθηση ότι είμαστε ιδιαιτέρως κοινωνικοί -(σαχλο)παρέες, (σαχλο)κουβέντες, (σαχλο)γελάκια- φαίνεται ότι η ουσία της κοινωνικότητας ως επιδίωξη σεβασμού, ευγένειας, δικαιοσύνης, ισότητας, θετικής διάθεσης, παραγωγικότητας σπανίζει σε σημαντικές πτυχές της καθημερινότητάς μας, παρέχοντας ζωτικό χώρο στην επιθετικότητα, την αδικία και την προσπάθεια εκμετάλλευσης των υπολοίπων.
Ζώντας ο Έλληνας σε μια κοινωνία που δε διασφαλίζει για τους περισσοτέρους στοιχειώδη προοπτική -οικονομική, επαγγελματική, επιστημονική, πολιτική- που έχει αποδεχτεί την αυθαιρεσία, την αδικία, την ανισότητα και τη μετριότητα ως φυσιολογική πραγματικότητα, σχεδόν μη κολάσιμη, έχει την αίσθηση ότι το σύνολο διαρκώς απαιτεί χωρίς και να του προσφέρει. Λείπει το κίνητρο της συλλογικής συνείδησης και αργά ή γρήγορα ακόμη και ο πιο ενάρετος - ομαλά κοινωνικοποιημένος θα καφροποιηθεί σε μια προσπάθεια να καταφέρει να επιβιώσει! Η ελληνική κοινωνία έχει, σχεδόν στο σύνολό της, μετατραπεί σε παράγοντα αρνητικής κοινωνικοποίησης έχοντας απομακρυνθεί επικίνδυνα από την πιθανότητα διαμόρφωσης της ισορροπίας - κινήτρου (άτομα με ισχυρούς στόχους και ομάδα προοπτικής) που απαιτείται για την εκδήλωση της κοινωνικότητας και το σεβασμό της συλλογικότητας.
Κι επειδή στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας λείπει το κίνητρο καλλιέργειας κοινωνικότητας και διασφάλισης της συλλογικότητας μένει στον καθένα μας μία και μόνη λύση - ευθύνη που δεν είναι άλλη από την απλή προσπάθεια διαμόρφωσης κλειστών ιδανικών κοινωνιών (οικογένεια, σχολείο, εργασία, φίλοι) επιλεγμένων ατόμων όπου θα μπορεί να βιώνει αβίαστα την κοινωνικότητα και θα επιδιώκει την υγιή και ισότιμη συλλογικότητα επηρεάζοντας θετικά τα κλειστά - μικρά περιβάλλοντα στα οποία κινείται καθημερινά. Πολλά τέτοια μικρά υγιή σύνολα είναι πιθανό, κάποια στιγμή, να εμπνεύσουν τελικά και κάποια μεγαλύτερα!
Κάτι τέτοιο μάλλον απέχει μερικά έτη φωτός από την ελληνική πραγματικότητα!

*Η φωτο αποδεικνύει τη διαχρονική εμφυτότητα του
ανθρώπου και τον επίσης έμφυτο σεβασμό προς το συνάνθρωπο

9 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Κύριε Σωτήρη,
Αρκετά ενδιαφέρον άρθρο. Δε θα ήθελα να πάρω συγκεκριμένη(λόγω ηλικίας...)θέση, αλλά όσα αναφέρετε αποτελούν πραγματικότητα. Η βελτίωση της κοινωνικότητας του ανθρώπου είναι υπόθεση όλων μας, τόσο ως άτομα, όσο και ως σύνολο. Διαβάζοντας τον τίτλο σκέφτηκα αμέσως πως έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα έμαθα φέτος από τον (αγαπημένο φιλόσοφο) Αριστοτέλη, αφού σε μια ενότητα των Πολιτικών του υποστηρίζει πως "ο άνθρωπος ειναι φύσει ζωον πολιτικόν" (ρωτήστε και την κυρία Σούλα...). Λέγοντας βέβαια Ζώον πολιτικόν εννοεί την κοινωνική συμβίωση. Μα και η κοινωνικότητα του ανθρώπου μέσα στην κοινωνική συμβίωση δεν ανήκει; Προφανώς οι φιλοσοφικές ιδέες του Αριστοτέλη δεν είναι και τόσο επίκαιρες...Μάλλον τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά...
Υ.Γ: Χαιρετίσματα από την Ειρήνη, η οποία τώρα βάφει τα νύχια της για το δικαστήριο λεέι...Είναι ή όχι χαζή τώρα;

Γιώργος Κλέτσας (σύγχρονος αναλφάβητος!!)

Σωτήρης Π. Ζάχος είπε...

Αγαπητέ Γιώργο
Σήμερα ξεπέρασες τα όριά σου και μ' έκανες περήφανο! Όχι μόνο κατάφερες να μπεις στο blog αλλά σχολίασες και με επιτυχία!!! Από σήμερα, λοιπόν, παύεις να ανήκεις στην επαίσχυντη ομάδα των "σύγχρονων αναλφάβητων"!
Ελπίζω ότι η Ειρήνη προτίμησε ένα έντονο κόκκινο για τα νύχια της. Όταν διάβασα ότι βάφει τα νύχια της για τα δικαστήρια, πίστεψα ότι την μπουζούριασαν, γεγονός που δεν ξέρω αν είναι αναγκαία κακό!!!
Μετά θυμήθηκα ότι θέλει να γίνει δικηγόρος, κάτι που μάλλον έχει καταφέρει. Αυτό μπορεί να είναι ευνοϊκό για την τόνωση της κοινωνικότητας των συμπατριωτών μας... Ποιος θα ήθελε να τον πιάσει στα βαμμένα νύχια της η ... δικηγόρος Ειρήνη;;;

ΥΓ Το "κύριε" συνοδεύεται πάντα από επώνυμο κι όχι από μικρό όνομα. Του μικρού μπορεί να προηγείται το "κυρ-", το μάστορα αλλά όχι το "κύριε". Μπορείς πάντως να χρησιμοποιείς μόνο του το μικρό όνομα!

Σωτήρης Π. Ζάχος είπε...

Γιώργο, ξέχασα να γράψω κάτι σε σχέση με το προηγούμενο σχόλιό σου. Φημολογείται ότι ο Αριστοτέλης υπήρξε μεγάλος χωρατατζής, οπότε έλεγε και κανένα αστείο (π.χ. "ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον") για να περνάει η ώρα!

Ανώνυμος είπε...

Ναι κόκκινα τα νύχια με άσπρα λουλουδάκια...!
Το ότι το μέλλον μου θα κρινόταν από ένα χωρατατζή δεν το είχα υπόψη μου. Όσο ζώ μαθαίνω!
Γιώργος Κλέτσας

Ανώνυμος είπε...

Καλημέρα σε όλους σας....Γιωργάκη μου έχεις δίκιο ότι ο Αριστοτέλης έκανε αυτή την αναφορά αλλά μιλούσε για συμβίωση...Εκείνη την εποχή οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων ίσως να βρίσκονταν σε ένα άλλο επίπεδο από το σημερινό...Κατά την άποψή μου οι σχέσεις σήμερα βασίζονται περισσότερο σε συμφέρον παρά σε πραγματική ανάγκη για συνεύρεση με τον συνάνθρωπό σου...Είναι πολύ σπάνιο να βρείς δύο οι περισσότερους ανθρώπους των οποίων η σχέση θα βασίζεται στον αλληλοσεβασμό,την εμπιστοσύνη και την ειλικρίνεια...Αυτά έχω καταλάβει από τον τρόπο που ενεργούν οι άνθρωποι τη σήμερον ημέρα και φυσικά δε βγάζω τον εαυτό μου έξω από αυτή την κατάσταση....
Κύριε Ζάχο....Ότι και αν πω για εσάς θα είναι λίγο...Απλώς περιμένω να τελειώσω και με το Α.Ο.Θ. για να έχω πιο ελεύθερο χρόνο για συζήτηση...Θα τα πούμε σύντομα...Φιλιά...

Σωτήρης Π. Ζάχος είπε...

Σταυρούλα
Καλημέρα και καλό μήνα (δεν το πιστεύω το πόσο κοινωνικά ξεκίνησα τη μέρα και το μήνα μου)!
Είναι μύθος (όχι η μπύρα) το ότι σε άλλες εποχές οι άνθρωποι επέδειξαν μεγαλύτερη κοινωνικότητα. Όσο πιο πίσω κοιτάξει κανείς (μεταφορικά) τόσο χειρότερα ήταν τα πράγματα. Ο πρωτόγονος άνθρωπος πρέπει να έφαγε (κυριολεκτικά) όχι και λίγους συνανθρώπους του, οι πόλεμοι ήταν περισσότεροι, η μάνα έσφαζε το γιο κι ο γιος τη θυγατέρα (αυτό πρέπει να είναι και λογοτεχνικό σχήμα) για την κατάληψη ενός θρόνου ή την αρπαγή μιας περιουσίας. Για να μη θυμηθούμε "βεντέτες" για θέματα τιμής, σκοτωμούς για μισό μέτρο χωραφιού, θεάματα στιλ Κολοσσαίο και, και, και...
Απλώς τότε δεν είχαν τη δυνατότητα της άμεσης διάδοσης τέτοιων ή και άλλων γεγονότων, οπότε αυτά γίνονταν γνωστά σε περιορισμένο κύκλο (Μεταφορικά. Εννοώ ανθρώπων οι οποίοι δεν είναι αναγκαίο να σχηματίζουν το συγκεκριμένο σχήμα)!
Απλώς οι περισσότεροι έχουν την τάση να εξιδανικεύουν το παρελθόν για να δικαιολογούν τη σημερινή μιζέρια τους!

Ανώνυμος είπε...

ελευθερία-φιλελευθερισμός
ισότητα-κομμουνισμός
αδελφότητα- ?

Ιάσονας

Υ.Γ. εκεί "χάθηκε" το τρένο!

Ανώνυμος είπε...

Κακιά Σταυρούλα,
Προφανώς ο κύριος εσένα θα είχε υπόψιν του όταν έγραφε το άρθρο...Δε διαφωνώ βρε...Για κοινωνική συμβίωση μιλούσε ο Αριστοτέλης γι 'αυτό και μετά ρώτησα μα και η κοινωνική συμβίωση στην κοινωνικότητα του ανθρώπου δεν ανήκει; Τέλος πάντων, το σίγουρο είναι οτι τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο κύριος όμως μου είπε ότι ήταν χωρατατζής και έλεγε και κανένα αστειάκι, άρα τα πράγματα ίσως να ήταν ανέκαθεν έτσι...
Γιώργος Κλέτσας

Ανώνυμος είπε...

Να σας πω την μαύρη μου αλήθεια?(μεταφορά)....Πιστεύω ότι πιο παλιά ήταν δικαιολογημένα όλα αυτά για τον εξής λόγο..Δεν υπήρχε η ανάλογη παιδεία και οι ανάλογες συνθήκες...Ορθά λέει ο πάνσοφος λαός μας "ο θάνατός σου η ζωή μου"...
Στην εποχή που ζούμε γίνονται όχι μόνο όσα γινόντουσαν στο παρελθόν αλλά ακόμα χειρότερα μόνο που παρουσιάζονται τελείως διαφορετικά...Θυμηθήτε τη είσοδο της Αμερικής στο Ιράκ για την δήθεν απελευθέρωση των ιρακινών από το δικτατορικό καθεστώς...
Αλλά για να μην μιλάμε κάνοντας απόλυτες αναφορές ίσως κάπου,σε κάποια χώρα,σε κάποιο άλλο λαό να υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν και ζούν αρμονικά και χωρίς να εχθρέονται ο ένας τον άλλον...Αλλά σαν την Ελλαδίτσα(!?!?!?!?) καμία..
Η αλήθεια να λέγετε άλλωστε...