Στον «Ωκεανό» χωρίς να ξέρουμε κολύμπι

Χαμένοι στον Ωκεανό των Πληροφοριών

Σάββατο πρωί. 

Το πρώτο, μετά από μια ιδιαίτερα κοπιαστική χρονιά, που μπορώ να αφιερώσω αποκλειστικά στον εαυτό μου. Νιώθω ότι σχεδόν έχω ξεχάσει τι ακριβώς σημαίνει αυτό. Συνήθως, όταν βρίσκομαι σε τέτοια κατάσταση -συμβαίνει στο τέλος κάθε φροντιστηριακής χρονιάς- αρρωσταίνω. Θεωρώ ότι δεν έχω το παραμικρό δικαίωμα στην τεμπελιά. Αποφάσισα να αποφύγω τέτοιες περιπέτειες φέτος. Δεν άργησα να θυμηθώ ότι ο πρωινός καφές, χωρίς το άγχος του «έχω και πρέπει να κάνω κάτι», είναι ιδιαίτερα απολαυστικός και χαλαρωτικός. Δεν άργησα να ξανανιώσω τη γαλήνη που μου δίνει η αργόσυρτη ενασχόληση με τα φυτά μου. Και βέβαια, δεν υπήρξε η παραμικρή καθυστέρηση στο να ξαναβρώ την αναζωογόνηση που μπορεί να προσφέρει η ενημέρωση, όταν δε συνδέεται με την καθημερινή και πιεστική αναζήτηση πληροφοριών για την αξιοποίησή τους στο μάθημα. 

Η περιήγησή μου σε επιλεγμένες ενημερωτικές ιστοσελίδες δεν άργησε να με οδηγήσει σε μικρούς θησαυρούς. ανάμεσα σε άλλα ένα δημοσίευμα του Απόστολου Λακασά στην «Καθημερινή», με τίτλο «Ο κρίσιμος ρόλος της πληροφορίας στην εκπαίδευση» τράβηξε γρήγορα το ενδιαφέρον μου. Είναι από εκείνα τα κείμενα που με ευκολία χαρακτηρίζω αναγκαία για όσους γονείς ενδιαφέρονται πραγματικά για το μέλλον των παιδιών τους. Για εκείνα τα παιδιά που επιδιώκουν την επιτυχία, χωρίς να την ταυτίζουν αποκλειστικά με τις επιδόσεις τους στις πανελλαδικές. Για τους εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να καθοδηγήσουν τη νέα γενιά στις λεωφόρους του κόσμου που διαμορφώνεται και μεταβάλλεται συνεχώς. Για όλους εκείνους που διεκδικούν την επαφή με το καινούριο, ώστε να προσαρμοστούν σε αυτό. 

Κι επειδή το χούι δεν κόβεται, οι σκέψεις μου κατευθύνθηκαν στις πρόσφατες πανελλαδικές. Το θέμα της Έκθεσης απαιτούσε από τα παιδιά να εντοπίσουν «τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα». Πολύ ενδιαφέρον!!! Να το βαριέται ακόμη κι ένας νεκρός. Κι όμως, τα θέματα θα μπορούσαν να προκαλούν το ενδιαφέρον των παιδιών. Θα μπορούσαν να είναι ένα κίνητρο για παρακολούθηση των εξελίξεων, για επαφή με σύγχρονη αρθρογραφία, για ένταξη στην πραγματικότητα, στην οποία θα κληθούν να ζήσουν, να εργαστούν, να δημιουργήσουν, να επιλέξουν, να προσαρμοστούν... Αλλά όχι. Η εκπαίδευση δεν ενδιαφέρεται γι αυτό. Μάλλον αδυνατεί και να το κάνει. Η εκπαίδευση ενδιαφέρεται για θέματα «βατά, κλιμακούμενης δυσκολίας(;), για καλά διαβασμένους μαθητές...». Για τους ευφυείς δεν ενδιαφέρεται κανείς. Για τους πραγματικά άριστους και χρήσιμους μόνο υποτίμηση και αδιαφορία. 

Άλλωστε, το ακούσαμε και αυτό, «η αριστεία είναι ρετσινιά». Σε έναν κόσμο μετριότητας ο άριστος δημιουργεί στους υπολοίπους συμπλέγματα κατωτερότητας. Σε έναν κόσμο κυριαρχίας του λαϊκισμού ο άριστος θα μπορούσε να αντισταθεί. Σε μια κοινωνία εξαρτημένη, που έχει αποφασίσει -και το χαίρεται- να ζει με δανεικά, ο άριστος θα αντιδρούσε επιδιώκοντας την ανεξαρτησία του. Στην καθημερινότητα του «Survivor» ο άριστος θα κατάφερνε να επιβιώσει χωρίς δεκανίκια, χωρίς τον πολιτικό πατερναλισμό, μακριά από Σοβιετικά πρότυπα που άλλες κοινωνίες -κυρίως όσες τα έζησαν- έχουν εγκαταλείψει στο παρελθόν. 

Οι συνειρμοί δεν άργησαν να με οδηγήσουν σε αντίστοιχο κεφάλαιο, «Γνώση - Πληροφόρηση, η μεγάλη δύναμη!» του βιβλίου μου, «Εγχειρίδιο Επιβίωσης». Τα είχα γράψει όλα εκεί στην προσπάθειά μου να ξεκαθαρίσω ο ίδιος την πορεία που έπρεπε να ακολουθήσω ως γονιός και ως εκπαιδευτικός (της παραπαιδείας βέβαια). 

Και μετά κάθισα να οργανώσω το συγκεκριμένο κείμενο. Μάλλον προσαρμόστηκα γρήγορα στην ηρεμία της στιγμής. Διεκδίκησα και κατέκτησα το δικαίωμα στην τεμπελιά και θα το αξιοποιήσω μέχρι εκεί που δεν πάει. Πόσοι θα μπορέσουν να διαβάσουν όλα αυτά που προτείνω; Ελάχιστοι. Οι πολλοί δεν αντέχουν ούτε την ποσότητα ούτε το ύφος. Αλλά αυτό ελάχιστα με ενδιαφέρει. Έτσι κι αλλιώς, λατρεύω εκείνους που μπορούν, λατρεύω τους άριστους. Έστω κι αν κουβαλούν τη ρετσινιά! Τους υπόλοιπους απλώς τους προσπερνώ.

Από το «Εγχειρίδιο Επιβίωσης» 

Γνώση - Πληροφόρηση, η μεγάλη δύναμη! 

-Ο Αριστοτέλης τα έχει πει όλα αλλά εμείς επιμένουμε να συλλέγουμε σκουπίδια- 

«ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΝΟΙΧΤΑ». Η πρόχειρα και μάλλον άτσαλα γραμμένη με χοντρό μαύρο μαρκαδόρο ταμπέλα ήταν τοποθετημένη στην τζαμαρία σουβλατζίδικου με σκοπό την πληροφόρηση του κοινού. Εντυπωσιακό! Ωραία, σκέφτηκα, ήμουν ενημερωμένος για το πότε είναι ανοιχτό το σουβλατζίδικο! Εντάξει, αλλά δεν ένιωθα την παραμικρή χαρά για το γεγονός! Το ξανασκέφτηκα πιο ήρεμα καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ποτέ δεν θα πήγαινα να φάω σ’ αυτό! Λοιπόν, μόλις είχα αποκτήσει και διέθετα μια πληροφορία η οποία, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα αξιοποιούσα ποτέ, αφού ούτε το περιβάλλον ούτε η ποικιλία εδεσμάτων τέτοιων καταστημάτων με συνάρπασαν ουδέποτε! Η συγκεκριμένη αποτελούσε για μένα μια πληροφορία «σκουπίδι»!

Σκέφτηκα τον όγκο παρόμοιων πληροφοριών των οποίων γινόμαστε αποδέκτες καθημερινά μέσα στην οικογένεια, στο χώρο του σχολείου, όταν βρισκόμαστε μεταξύ φίλων και γνωστών, όταν ανοίγουμε την τηλεόραση, το ραδιόφωνο ή όταν «σερφάρουμε» στο Διαδίκτυο, όταν περπατάμε στον δρόμο, όταν διαβάζουμε εφημερίδες, περιοδικά, διαφημιστικά φυλλάδια και αφίσες σε bar και δημόσιους χώρους, όταν βλέπουμε ανακοινώσεις σε πρατήρια καυσίμων και, βέβαια, στις … τζαμαρίες σουβλατζίδικων! Έτσι, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τι καιρό θα κάνει, ποια αεροπορική εταιρεία παρέχει εισιτήρια με έκπτωση, τι προβλέπει το ζώδιό μας, ποια superstar έχασε το αγαπημένο της σκυλάκι, πού διασκέδασε το προηγούμενο βράδυ ο κάθε «επώνυμος», το αποτέλεσμα του αγώνα χόκεϊ σε χόρτο μεταξύ γυναικείων ομάδων β΄ κατηγορίας στην Ινδία!!! 

Με άλλα λόγια είμαστε … πληροφορημένοι! 

Την ίδια στιγμή οι περισσότεροι μαθητές μου, ακόμη και λίγους μήνες πριν επιλέξουν τον κλάδο που θα ακολουθήσουν, αγνοούν βασικά στοιχεία για την αγορά εργασίας και τις προοπτικές επαγγελμάτων, έχουν μαύρα μεσάνυχτα για την Ευρωπαϊκή Ένωση και θυμίζουν κάτι από το ημίφως του Μεσαίωνα σε συζητήσεις ακόμη και για απλοϊκά ζητήματα της εποχής! Και το σημαντικότερο είναι ότι κάθε φορά που τους επισημαίνει κάποιος το μεγαλείο της άγνοιας που τους διακατέχει, αντιδρούν βουτηγμένοι στην απορία: «και από πού να τα μάθουμε εμείς όλα αυτά»; 

[!!!] ή αλλιώς «τρία πουλάκια κάθονταν…» 

Μάλλον κάτι έχει γίνει με λάθος τρόπο! Ενώ καθημερινά συσσωρεύουμε έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών σκουπιδιών, μηνυμάτων που ελάχιστη χρησιμότητα μπορεί να έχουν, δεν κάνουμε το ίδιο για πληροφορίες που θα μπορούσαν να μας λύσουν προβλήματα και να περιορίσουν τις λαθεμένες επιλογές μας. Σε μεγάλο βαθμό, θυμίζουμε αποθήκες άχρηστων υλικών ενώ αφήνουμε ανεκμετάλλευτα και απροστάτευτα στοιχεία χρήσιμα και αξιόλογα. Φαίνεται ότι από τους περισσοτέρους διαφεύγει το κριτήριο επιλογής πληροφοριών! Γνωρίζουν για τον καιρό ενώ η πορεία του δεν επηρεάζει στο παραμικρό την εργασία και τη ζωή τους, μαθαίνουν για τις εκπτώσεις αεροπορικών εταιριών αλλά κανένα ταξίδι δεν έχουν σκοπό να προγραμματίσουν, διαβάζουν καθημερινά τις αστρολογικές προβλέψεις αλλά δεν πολυπιστεύουν στην επίδραση των άστρων, ενημερώνονται για το χόκεϊ σε χόρτο αλλά μπερδεύουν το συγκεκριμένο άθλημα με το badminton!

Βρισκόμαστε μέσα σ’ έναν ωκεανό πληροφοριών αλλά κανείς δε μας έχει μάθει να κολυμπάμε! Τεράστια κύματα μηνυμάτων και γνώσεων μας χτυπούν ανελέητα χωρίς να έχουμε καμιά δυνατότητα να αμυνθούμε σ’ αυτά οδηγούμενοι σε βέβαιο πνιγμό! Κανείς μα κανείς δεν έχει βοηθήσει τα σημερινά παιδιά να αναζητούν, να αναλύουν, να αποκωδικοποιούν και να αποκομίζουν, τελικά, το χρήσιμο. Τα περισσότερα αγνοούν ακόμη και για ποιο λόγο μπορεί να τους είναι χρήσιμες ορισμένες πληροφορίες! Η πληροφόρηση αποτελεί μια από τις κυρίαρχες αξίες - αναγκαιότητες της εποχής μας αλλά αρκετοί φαίνεται να το … αγνοούν!!! 

Συμβαίνει αυτό, εξαιτίας των αδυναμιών της διαπαιδαγώγησης. Οικογένειες χωρίς την παραμικρή αίσθηση των αλλαγών που έχουν συντελεστεί σε σχέση με ό,τι έχει προηγηθεί, σχολεία που έχουν εγκλωβιστεί στον συντηρητισμό κι έχουν χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα, μέσα ενημέρωσης με προγράμματα αποκλειστικά για ηλιθίους είναι οι βάσεις των μελλοντικών αδυναμιών. Έχουμε καταφέρει να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο όπου η ουσιαστική γνώση έχει ταυτιστεί με το άχρηστο, το ανιαρό και κοπιαστικό. Γονείς που απλώς απαιτούν δυναστικά, εκπαιδευτικοί που αγνοούν το σύγχρονο και θα μπορούσαν με άνεση να αποτελούν εκθέματα μουσείων, τηλεοπτικές εκπομπές που θεοποιούν το μέτριο και απλοϊκό και έχουμε μπροστά μας το θλιβερό αποτέλεσμα. Τα παιδιά μισούν τη γνώση, αποστρέφονται ό,τι συνδέεται άμεσα με το μέλλον τους και σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούμε να τα κατηγορήσουμε στο παραμικρό γι αυτό! Αντίθετα, επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για οτιδήποτε τους είναι τελείως και χωρίς την παραμικρή αμφιβολία άχρηστο! 

Καμιά απορία δεν θα έπρεπε να προκαλεί το συγκεκριμένο γεγονός, αφού τα πρότυπά τους τούς έχουν μάθει να προσεγγίζουν άνετα και από μικρή ηλικία τέτοιες πληροφορίες αλλά και γιατί γνωρίζουν, εξαρχής, ότι κανείς δεν πρόκειται να τους εξετάσει ως προς το επίπεδο των γνώσεών τους σε θέματα κουτσομπολιού, να τους κρίνει για το αν γνωρίζουν με λεπτομέρειες τις προβλέψεις των ζωδίων και να τους βαθμολογήσει με κριτήριο την πληροφόρησή τους για το ποιο σουβλατζίδικο είναι ανοιχτό την επόμενη Κυριακή. 

Εδώ, λοιπόν, βρίσκεται το μυστικό! Ήδη εντοπίσαμε τον μπούσουλα που μπορεί να μας οδηγήσει σε κάτι σημαντικό αλλά ας μην αναλύσουμε ακόμη το συγκεκριμένο συμπέρασμα. Πρωτίστως πρέπει να καταδειχτεί η αναγκαιότητα της πληροφόρησης στις μέρες μας και δε θα δυσκολευτούμε ιδιαιτέρως γι αυτό, αφού ήδη τα προηγούμενα κεφάλαια μάς προσφέρουν μια πολύ καλή βάση στην όλη διαδικασία. 

Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από διαρκή κίνηση και αποτινάσσει τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά της με ιδιαίτερη ευκολία και με εντατικούς ρυθμούς, είναι εύκολο να κατανοήσουμε ότι η εικόνα που διαμορφώνουμε για το περιβάλλον μας, σε μια δεδομένη στιγμή, δεν μπορεί, πια, να είναι κάτι στατικό και να θυμίζει πίνακες ζωγραφικής. Η συγκεκριμένη εικόνα μπορεί να παρομοιαστεί περισσότερο με καλλιτεχνικά έργα που αξιοποιούν το βίντεο, εμπεριέχουν κίνηση και εξελίσσονται μπροστά στα μάτια του κοινού! Κάποια στιγμή η πλοκή τελειώνει και ο θεατής μετακινείται στο επόμενο έργο, το θέμα του οποίου ελάχιστη σχέση έχει με το προηγούμενο. Έτσι και η εποχή μας, σε αντίθεση με τη στατικότητα του παρελθόντος, διαπνέεται από έναν εξαιρετικής ταχύτητας δυναμισμό που καθιστά αναγκαία τη συνεχή μετακίνησή μας σε διαφορετικές φάσεις, δεδομένα, εικόνες και προοπτικές. 

Νέα μέσα, νέες απαιτήσεις, καινούρια προβλήματα αλλά και διαφορετικές ευκαιρίες καθιστούν αναγκαιότητα τη διαρκή πληροφόρηση, ώστε να μπορούμε να παρακολουθήσουμε και να κατανοήσουμε το «έργο» που εξελίσσεται γύρω μας και στο οποίο θέλουμε να είμαστε πρωταγωνιστές. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχει εντοπιστεί ή καλύτερα δεν έχει εφαρμοστεί μια μέθοδος που να καθιστά εύκολη και -γιατί όχι- ευχάριστη την προσέγγιση και αφομοίωση του όγκου της γνώσης που μας περιβάλλει. Αυτός ο όγκος άλλωστε είναι που προκαλεί φόβο, άγχος, ανασφάλεια, σύγχυση που φτάνουν να οδηγούν ακόμη και σε εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας για την κατάκτησή του! 

Εδώ έρχεται να βοηθήσει η στάση των σημερινών νέων απέναντι σε διαφορετικές πληροφορίες που με απλά λόγια θα μπορούσε να περιγραφεί ως εξής: απόρριψη σχεδόν κάθε πληροφορίας που συνδέεται με τη σοβαρότητα και το άγχος της μελλοντικής πορείας τους και εύκολη αφομοίωση όλων εκείνων που δίνουν την αίσθηση -και συχνά είναι έτσι- των άχρηστων και απλοϊκών! 

Είναι ολοφάνερο ότι το πλήθος των καθημερινών εξελίξεων και μεταβολών μετατρέπεται διαρκώς σε αντίστοιχα μηνύματα, πληροφορίες, γνώσεις. Αν στο συγκεκριμένο και αναμφισβήτητο γεγονός προσθέσουμε και την ποικιλία των πηγών -τηλεοπτικά κανάλια, ραδιοφωνικοί σταθμοί, εφημερίδες, περιοδικά, Διαδίκτυο- απ’ όπου αυτά προβάλλονται και μεταδίδονται με συνεχή ροή και διαφορετική προσέγγιση, τότε καταλαβαίνουμε τη δυσκολία που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Κι όμως, οι υπεύθυνοι κάνουν τα πάντα, ώστε να παραμένουμε προσκολλημένοι σε παραδοσιακές μεθόδους κατάκτησης της γνώσης και άντλησης της πληροφορίας. Ενώ ο όγκος της γνώσης που καλούνται να αποκτήσουν οι σημερινές γενιές διευρύνεται συνεχώς και με καταιγιστικό ρυθμό, οι φορείς διαπαιδαγώγησης δεν έχουν μεταβάλλει στο παραμικρό τις μεθόδους παροχής της. 

Έτσι, το σχολείο επιμένει να έχει εμπιστοσύνη στη δυνατότητά του να προσφέρει όλο και μεγαλύτερο όγκο γνώσεων, να αυξάνει το ωράριο και τον αριθμό των μαθημάτων, να απαιτεί από τους μαθητές -με τη συνδρομή και των γονιών που επιζητούν(;) το καλύτερο για τα βλαστάρια τους- εντατικοποίηση των προσπαθειών τους, να συνδέει όλα αυτά με τη μελλοντική πορεία τους, το άγχος των εξετάσεων και το φόβο μιας πιθανής αποτυχίας. Ωραίο περιβάλλον για μάθηση!!! Δε χρειάζεται ιδιαίτερη ευφυΐα για να γίνει κατανοητή η άμυνα που προβάλλουν οι νέοι σε οτιδήποτε συνδέεται με το απάνθρωπο κλίμα που περιγράφηκε. Τέτοιες μέθοδοι μπορεί να απέδωσαν καρπούς στο παρελθόν αλλά ελάχιστες πιθανότητες υπάρχουν να πετύχουν παρόμοια αποτελέσματα σήμερα. 

Σήμερα απαιτείται μια τελείως διαφορετική προσέγγιση που θα απαλλάξει τα παιδιά από την πιεστική αίσθηση ότι αυτό που συμβαίνει στις αίθουσες διδασκαλίας είναι εξαιρετικής σημασίας για τη ζωή και το μέλλον τους, έστω κι αν αυτό συμβαίνει, τελικά. Αξίζει διαφορετική μεταχείριση στη σύγχρονη γνώση αλλά και σε όλη εκείνη που προστίθεται καθημερινά στην ήδη υπάρχουσα. Αξίζει η γνώση να συνδεθεί με το παιχνίδι και ίσως να ταυτιστεί μ’ αυτό, να ξεφύγει από τα στεγανά της σοβαροφάνειας, της τυπικότητας των εκπαιδευτικών και των γονιών. Να απαλλαγεί από τα όρια του θρανίου, της αίθουσας, του άγχους των εξετάσεων και την ανία του βαρετού μαθήματος, ίσως και του ίδιου του σχολείου, όπως τα γνωρίσαμε μέχρι στιγμής. Αξίζει να δοθεί στη νέα γενιά η αίσθηση αυτού που συμβαίνει σήμερα, δηλαδή, ότι η γνώση βρίσκεται παντού και είναι δυνατό να προσεγγιστεί με τελείως διαφορετικούς τρόπους και από διαφορετικά μέσα και θεσμούς. Η γνώση πρέπει να απαλλαγεί από σχολικά ωράρια και δυναστικούς γονείς που δεν ξέρουν τι τους γίνεται και με ποιο τρόπο να αντιμετωπίσουν τη στάση των παιδιών τους. 

Σε αντίθεση με το παρελθόν η γνώση σήμερα κινείται και έξω από τα όρια του σχολείου και της οικογένειας! Ο συντηρητισμός των δυο θεσμών τους έχει αφήσει μακριά από την πραγματικότητα. Τόσο το σχολείο όσο και η οικογένεια χρειάζονται ένα δυναμικό άνοιγμα προς την κοινωνία κι αυτό θα συμβεί μόνο στην περίπτωση που εγκαταλείψουν την εσωστρέφεια που τους χαρακτηρίζει, ως κατάλοιπο του παρελθόντος. Η απόκτηση πληροφοριών πρέπει να συνδεθεί με τον ελεύθερο χρόνο και με μέσα που κάνουν τη διείσδυση του ανθρώπου σ’ αυτή πιο ουσιαστική και αποτελεσματική. Εικόνα, Διαδίκτυο, συνεργασία, πρωτοτυπία, χιούμορ και σίγουρα διαφορετικά πρότυπα αποτελούν μια καλή βάση για την οργάνωση, στήριξη και προώθηση μιας διαδικασίας διαφορετικής από εκείνες που ήδη έχουν αποτύχει. Αν μπορούμε να καταφέρουμε κάτι σήμερα, αυτό είναι να μάθουμε στα παιδιά από μικρή ηλικία να σκέφτονται, να αναλύουν, να κατανοούν, με απλά λόγια να επεξεργάζονται. Αν η διαπαιδαγώγηση καλείται να αναλάβει μια ευθύνη, αυτή σίγουρα δεν είναι η μετατροπή των μαθητών σε εγκυκλοπαίδειες αλλά η καλλιέργεια της ανάγκης για αναζήτηση, η τόνωση της περιέργειας που ασταμάτητα θα οδηγεί στην απόκτηση ή και στην ανακάλυψη του καινούριου. 

Ζούμε ήδη μια σημαντική ανατροπή ως προς την αντίληψη που είχαμε για τη γνώση. Η σκέψη αυτή άρχισε να εμφανίζεται όλο και πιο συχνά και από την επαφή μου με συγκεκριμένα αναγνώσματα. Ξεκίνησε ως απλή ιδέα την εποχή που διάβαζα τις εκπληκτικές μεσαιωνικές ιστορίες μυστηρίου της Έλις Πίτερς που συνδύαζαν το μυστήριο με την ιστορική πραγματικότητα εκείνης της περιόδου και συνεχίστηκε με το «Όνομα του ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο που συνδύασε περισσότερους τομείς γνώσης, με το «E=mc2» του David Bodanis, το «Θεώρημα του παπαγάλου» του Ντενί Γκετζ, το «Αϊνστάιν - Πικάσο» του Arthur Miller αλλά και το «Χρονικό του Χρόνου» του Stephen Hawking. Όλα αυτά τα βιβλία πέτυχαν να προσφέρουν πλοκή, γνώση, ιστορία κινούμενα, όχι σε έναν αποκλειστικά τομέα, αλλά καταφέρνοντας αριστοτεχνικούς συνδυασμούς μεταξύ στοιχείων που μέχρι τότε υπήρχαν στο μυαλό μου ως κάτι εξειδικευμένο και αποσπασματικό που μου προκαλούσε ελάχιστο ενδιαφέρον και συχνά απέχθεια! 

Μέσα από τέτοια βιβλία αλλά και από συζητήσεις με ανθρώπους των οποίων η γνώση κινούνταν σε διαφορετικό πεδίο εξειδίκευσης απ’ ό,τι η δική μου άρχισα να ανακαλύπτω και να κατανοώ την ομορφιά που έκρυβαν τομείς τους οποίους το σχολείο είχε καταφέρει -με χαρακτηριστική άνεση- να μισήσω! Η πορεία προς την απόλυτη εξειδίκευση νομίζω ότι φτάνει στο τέλος της. Όχι ότι θα σταματήσουμε να ειδικευόμαστε σε συγκεκριμένους τομείς αλλά αυτό πλέον θα συνοδεύεται από την παροχή δυνατότητας συνδυασμών. Η εγκατάλειψη της αποσπασματικότητας ως στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας ίσως κρύβει το μυστικό που θα απαλλάξει τα παιδιά από την ανιαρή διάθεση απέναντι στις πληροφορίες που τους παρέχονται. Ο συνδυασμός διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων, η συνύπαρξη στην αίθουσα εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων και η στροφή σε έρευνα που θα συνδέει διαφορετικές επιστήμες μεταξύ τους έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν στην καλλιέργεια της αίσθησης ότι η γνώση που αξίζει δεν είναι απαραίτητα αυτή που συνδέεται με συγκεκριμένες εξετάσεις και άλλες μορφές αξιολόγησης. 

Αν τα παιδιά συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχουν διαφορετικά κομμάτια γνώσεων -ο τεμαχισμός εξυπηρετεί μόνο πρακτικές ανάγκες οργάνωσης και αξιοποίησης- αλλά μία, συνολική γνώση, όπως τη χαρακτήρισε ο Αριστοτέλης, που κινείται σ’ ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύμπαν, τότε θα έχουμε καταφέρει κάτι εξαιρετικό. Τόνωση του ενδιαφέροντος και διαμόρφωση άποψης για αρκετά θέματα και διαφορετικούς τομείς. Είναι αυτό που έγραφε ο αρχαιολόγος, Μανόλης Ανδρόνικος σε άρθρο του, εδώ και χρόνια, υποστηρίζοντας την ανάγκη δημιουργίας έδρας πολιτισμού στα Πανεπιστήμια, όπου οι φοιτητές κάθε ειδικότητας θα είχαν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν συνολικά τη γνώση και να κατανοήσουν την άρρηκτη σχέση τελείως διαφορετικών, φαινομενικά, τομέων. Η γνώση θα αποκτούσε μεγαλύτερη αξία και θα γινόταν πιο ευχάριστη αποτελώντας όχι ένα μικρό κι αδύναμο κομμάτι, χωρίς αρχή και τέλος, μέσα στον κυκεώνα πληροφοριών που μας περιβάλλει αλλά μέρος ενός μεγαλειώδους συνόλου. 

Αν, τώρα, προσφέραμε στα παιδιά και την αίσθηση της συνέχειας που χαρακτηρίζει την εμφάνιση δεδομένων, την αίσθηση ότι αυτό που γνωρίζουμε σήμερα δε βασίζεται παρά στις κατακτήσεις του παρελθόντος, θα καταφέρναμε τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εικόνας της διαδικασίας που απαιτεί η αφομοίωση και διαχείριση της γνώσης. Η γνώση είναι καλλιέργεια, είναι η βάση της άποψης, είναι ανάγκη, είναι η ικανοποίηση της περιέργειας, είναι αυτό που διακρίνει την προσωπικότητα από τη μετριότητα και την κενότητα της άγνοιας και της απέραντης βλακείας. Και το σημαντικότερο είναι να καταλάβουν τα παιδιά ότι η πληροφορία που μετατρέπεται σε γνώση βρίσκεται σχεδόν παντού! 

Σίγουρα μέσα σε βιβλία αλλά και σε τηλεοπτικές εκπομπές, στις ιστοσελίδες του Διαδικτύου, στις εφημερίδες, στο περιβάλλον μας. Η απόκτησή της δεν είναι απαραίτητο να συντελείται μέσα σε άχαρες αίθουσες, σε απομονωμένα δωμάτια έξω από τα οποία η μαμά καιροφυλακτεί με άγριες διαθέσεις. Το διάβασμα μπορεί να γίνεται στο πάρκο και την πλατεία με συνοδεία καφέ, η σύνδεση με το Διαδίκτυο μπορεί να γίνεται στην παραλία ή στα μέσα μεταφοράς. Κάθε στιγμή μπορεί πια να μην είναι μια χαμένη στιγμή αλλά χρόνος αξιοποιήσιμος. Η τεχνολογία μάς παρέχει τις δυνατότητες και πρόκειται να μας προσφέρει ακόμη περισσότερες και μένει πλέον κάποια στιγμή να την αξιοποιήσουμε αλλά για να γίνει αυτό είναι αναγκαίο να δείξουμε στα παιδιά πόσες εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν. Κι εδώ δεν αρκεί η συμβουλή και η παρότρυνση με παραδοσιακές μεθόδους αλλά το πρότυπο συμπεριφοράς των φορέων διαπαιδαγώγησης. 

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια εκρηκτική διαδικασία συνειδητοποίησης της καθυστέρησης που έχουμε προκαλέσει δεσμεύοντας τα παιδιά σε πρότυπα του παρελθόντος. Σε μια περίοδο που η παροχή γνώσης έχει εκδημοκρατιστεί, σε μεγάλο βαθμό, οι νέες γενιές οδηγούνται σε δεσμά του παρελθόντος και απομακρύνονται όλο και πιο επικίνδυνα από το σύγχρονο θυμίζοντας αναλφάβητους. Κι όμως, η πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους γίνεται όλο και πιο εύκολη, όλο και πιο γρήγορη, όλο και πιο ευχάριστη! 

Θυμάμαι την έκπληξη που ένιωσα όταν για πρώτη φορά έμπαινα στην ιστοσελίδα των «New York Times» και συνειδητοποίησα ότι μπορούσα, καθημερινά, να διαθέτω, μέσω e-mail, αποδελτιωμένα άρθρα για θέματα που είχαν για μένα ενδιαφέρον. Οι απόψεις ορισμένων από τους μεγαλύτερους αναλυτές της εποχής μας αποτελούν πλέον και δικό μου προνόμιο ενώ λίγα χρόνια πριν αυτό ανήκε αποκλειστικά στους κατοίκους της Υπερδύναμης. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, τα καλλιτεχνικά γεγονότα, οι οικονομικές επιλογές των μεγαθηρίων της σύγχρονης οικονομίας και οι εκπαιδευτικοί νεωτερισμοί δεν αποτελούν πια μονοπώλιο των λίγων! Ο εκδημοκρατισμός και η παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας είναι ήδη εδώ και είναι απόφαση του καθενός να αξιοποιήσει προς όφελός του τα δεδομένα! Η οικογένεια και το σχολείο μάλλον θα καθυστερήσουν … λίγο να προσαρμοστούν σ’ αυτό.