Ποιος φοβάται την Καταλονία;

Οι αυτονομιστικές - αποσχιστικές τάσεις που παρατηρούνται σε διάφορες ευρωπαϊκές περιοχές (Καταλονία, Βένετο, Λομβαρδία, Σκοτία, Φλάνδρα, Χώρα των Βάσκων είναι ορισμένες μόνο από αυτές), για πολλούς, συνιστούν μια απειλή για την ΕΕ. 

Με μια πρώτη ματιά, μπορεί και να δείχνουν έτσι. 

Μια πιο προσεκτική, όμως, ματιά μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές σκέψεις και συμπεράσματα. 

Για ποιον λόγο να αντιμετωπίζεται η αυξανόμενη διάθεση ανεξαρτησίας, αυτονομίας, απόσχισης ή όπως αλλιώς την ονομάσουμε μιας περιοχής από ένα "εθνικό κράτος" ως απειλή για την Ευρωπαϊκή Ένωση; 

Το γεγονός, βέβαια, ότι αρκετές από αυτές τις κινήσεις καθοδηγούνται από ακροδεξιά στοιχεία είναι πολύ λογικό να μας βάζει σε άλλες σκέψεις... 

Αν το σκεφτούμε με μεγαλύτερη ψυχραιμία, οι συγκεκριμένες τάσεις δε δείχνουν και τόσο αντιευρωπαϊκές. Άλλωστε τόσο οι Καταλανοί όσο και οι Σκοτσέζοι το δηλώνουν ξεκάθαρα. Επιθυμούν ανεξαρτητοποίηση ή αυτονομία από την Ισπανία οι πρώτοι ή από τη Βρετανία οι δεύτεροι ενώ ταυτόχρονα εκφράζουν ανοιχτά τη διάθεσή τους να συνεχίσουν να αποτελούν -ως ανεξάρτητες οντότητες πλέον- μέλη της ΕΕ. 

Δε δείχνει και πολύ απειλητικό για την Ένωση, ε; 

Αν, λοιπόν, κάτι απειλούν -και σίγουρα το κάνουν- αυτό δεν είναι η Ευρώπη αλλά τα παραδοσιακά εθνικά κράτη και τις δομές τους. Ίσως, πρέπει να αντιμετωπίσουμε μέσα από διαφορετικό πρίσμα και λίγο πιο σοβαρά παρόμοιες κινήσεις, οι οποίες όχι μόνο δε φαίνεται να ατονούν αλλά εντείνονται διαρκώς και πιθανώς θα το κάνουν με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση στο άμεσο μέλλον. 

Αν το κλίμα που διαμορφώνεται, μας προτρέπει να κουνήσουμε το μαντήλι του αποχαιρετισμού σε κάποιον, αυτός δε θα είναι η ΕΕ αλλά το εθνικό κράτος, τουλάχιστον έτσι όπως το γνωρίζαμε. 

Το σκηνικό που έχει στηθεί μου θύμισε σκέψεις που είχα αναλύσει πριν μια δεκαετία περίπου στο "Εγχειρίδιο Επιβίωσης" και στο κεφάλαιο "Τα κέντρα εξουσίας αλλάζουν χέρια", όπου σε μια προσπάθεια ανάλυσης του τι θα ακολουθήσει το τέλος του εθνικού κράτους έγραφα: 

"...Η διεύρυνση του χώρου, στον οποίο καλείται να ζήσει η νέα γενιά, δε θα πρέπει να προκαλεί τον παραμικρό πανικό. Η αίσθηση της μηδαμινότητας που είναι πολύ πιθανό να χαρακτηρίζει τους περισσοτέρους (στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης) είναι σίγουρο ότι θα αναζητήσει αντίδοτο και σταθερές για τον έλεγχο της «χαώδους» κατάστασης που διαμορφώνεται. 
Τόσο μεγάλα και πολυσύνθετα ανθρώπινα σύνολα πάντα προκαλούσαν δυσχέρειες ως προς την οργάνωση και διοίκησή τους και, όπως είναι φυσικό, το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Ήδη οι πρώτες συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των χωρών του ευρωπαϊκού Βορρά και εκείνων του Νότου έκαναν επανειλημμένα την εμφάνισή τους στα διάφορα όργανα της Ένωσης και κάποτε χρειάστηκαν έντονες συζητήσεις και σημαντικές υποχωρήσεις από κάποιους, ώστε οι διαφορές να ξεπεραστούν. 
Και το μέλλον, όμως, δείχνει να επιφυλάσσει αρκετές αντιπαραθέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, κάτι που καθιστά αναγκαία την κατανομή αρμοδιοτήτων σε περιφερειακό επίπεδο. Μ’ αυτόν τον τρόπο είναι πολύ πιθανή μια αναγέννηση και ενδυνάμωση της τοπικής κοινότητας (χωριό, πόλη, επαρχία, περιφέρεια), η οποία φαίνεται και η μόνη ικανή να διαχειριστεί άμεσα και σωστά τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες των πολιτών των διάφορων και κυρίως των απομακρυσμένων περιοχών της ΕΕ. 

Ουσιαστικά -και ίσως αυτό να είναι το μόνο εφικτό σχήμα- ο Ευρωπαίος πολύ σύντομα θα έχει δυο σημαντικά σημεία αναφοράς με διαφορετικό ρόλο και για διαφορετικούς λόγους το καθένα. 
Από τη μια, θα μπορεί να αισθάνεται ότι ανήκει σε έναν ισχυρό οικονομικό, πολιτικό, στρατιωτικό μηχανισμό ικανό να του εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις ανάπτυξης και άμυνας στις ορατές προκλήσεις του μέλλοντος. Θα έχει την άνεση να κινηθεί και να εγκατασταθεί οπουδήποτε μέσα στα όρια της Κοινότητας αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα εφόδιά του αλλά και τις ευκαιρίες που θα παρουσιάζονται, εξασφαλίζοντας έτσι περισσότερες προϋποθέσεις για επιτυχία στις επιδιώξεις του. Το συγκεκριμένο, υπερεθνικό, κέντρο θα καθορίζει τις γενικές αρχές της πορείας που θα ακολουθεί η νέα οντότητα καθώς και τους ευρύτερους στόχους του συνόλου. Θα έχει την ευθύνη της εξωτερικής πολιτικής, της ασφάλειας, θα επιβλέπει θέματα σχέσεων μεταξύ των μελών του και ίσως θα προφυλάσσει τον πολίτη σε θέματα σχέσεών του με κάθε εξουσία. 
Από την άλλη, ο Ευρωπαίος πολίτης θα έχει τη δυνατότητα να αναφέρεται σε μια πολύ μικρότερη κοινότητα, αδιάσπαστο τμήμα της ΕΕ, στην οποία θα μπορεί να νιώθει κοινωνικά ασφαλής, αφού τα όρια εδώ θα είναι πιο... ανθρώπινα και ασυγκρίτως πιο συμβατά με τις νοοτροπίες και τον τρόπο ζωής του παρελθόντος. Η διαφορά θα είναι ότι η τοπική κοινωνία -διαθέτοντας περισσότερες αρμοδιότητες σε σχέση με το παρελθόν- θα είναι ικανή να καλύπτει τις ιδιαιτερότητες και να ρυθμίζει τον τρόπο ζωής των μελών της, χωρίς αναγκαστικά να επιβάλλει ένα και μοναδικό πλαίσιο αποφασισμένο από κάποιο απρόσωπο και απομακρυσμένο από την καθημερινότητα κέντρο λήψης αποφάσεων. Θέματα πολιτισμού, εκπαίδευσης, πρόνοιας, υγείας θα βρίσκονται υπό τον έλεγχο της τοπικής κοινότητας και θα προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής. Ο έλεγχος θα βρίσκεται στα χέρια των πολιτών, αφού οι αντιπρόσωποί τους θα προέρχονται, όπως και σήμερα, από τους κόλπους της κοινότητας αλλά θα διαθέτουν περισσότερες εξουσίες με στόχο τη διευκόλυνση της καθημερινότητας του πολίτη..."