Επικοινωνία, η μεγάλη διεύρυνση!

Επικοινωνία, η μεγάλη διεύρυνση!

-Από το “dear pen pal” στο “dear net pal” -

 (Εγχειρίδιο Επιβίωσης, σελ. 260-265)

Έχω την αίσθηση ότι κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα! Αφορμή γι αυτό το βιβλίο υπήρξε μια άρνηση, μια σύγκρουση μεταξύ δυο γενιών, ένα γεγονός σχετικά με την επικοινωνία. Το τελευταίο του κεφάλαιο επανέρχεται σ’ αυτή. Καθόλου τυχαίο, αφού σκέφτηκα ότι δε θα μπορούσε ένα «εγχειρίδιο» να θεωρηθεί ολοκληρωμένο και να διαδραματίσει ρόλο, χωρίς να αποσαφηνίζει μια από τις σημαντικότερες και πιο διαχρονικές αξίες! Γιατί ωραία και καλά είναι να μπορεί κανείς να αναλύει και να παρακολουθεί τα σύγχρονα δεδομένα αλλά τι να το κάνει αυτό, αν δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει την ανάγκη του για επικοινωνία; Τι να την κάνει τη γνώση και την άποψη, αν δεν μπορεί να τη μοιραστεί και να τη συζητήσει με άλλους; Να τη χαίρεται μόνος του;

Είναι αλήθεια ότι γύρω από την επικοινωνία των ανθρώπων έχουν καταγραφεί ορισμένες από τις πιο δραματικές αναφορές της εποχής. «Απειλείται», «περιορίζεται», «εξαφανίζεται»!!! Με απλά λόγια, οι περισσότεροι βλέπουν ότι η δυνατότητα επαφής με συνανθρώπους μας πλήττεται θανάσιμα και κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε σε μια φρικτής έκτασης και έντασης απομόνωση. Η φιλία, λένε οι απαισιόδοξοι κινδυνεύει να εξαφανιστεί στα πλαίσια μιας κοινωνίας που γίνεται απρόσωπη κι απάνθρωπη. Άλλος ένας εφιάλτης!!!

Όμως, δε χρειάζεται ανησυχία, γιατί δεν πρόκειται παρά για μια φρικτή παρανόηση και τίποτε άλλο! Η επικοινωνία απλώς μεταβάλλεται, προσαρμόζεται και, αντίθετα από αυτό που πιστεύουν αρκετοί, διευρύνεται αξιοποιώντας νέα μέσα, μοντέλα και τεχνολογίες. Είναι αλήθεια ότι οι παραδοσιακοί τρόποι επικοινωνίας πράγματι υποβαθμίζονται αλλά αυτό μάλλον είναι μια φυσιολογική εξέλιξη των πραγμάτων και τίποτε τραγικό δε συμβαίνει. Από κανέναν δε λείπει αυτό που σταδιακά εξαφανίζεται. Δηλαδή, τι θα ήθελαν κάποιοι; Να παραμείνουμε προσκολλημένοι σε επικοινωνιακά πρότυπα του παρελθόντος; Είναι δυνατό κάτι τέτοιο σήμερα; Και ποια ήταν άραγε αυτά τα πρότυπα; Όσο το σκέφτομαι με λούζει κρύος ιδρώτας κι ευχαριστώ το Θεό που δεν τα βίωσε η γενιά μου και απ’ ό,τι δείχνει το πράγμα, δεν πρόκειται να τα ζήσουν και οι επόμενες. Ευτυχώς!

Οι συνθήκες του παρελθόντος ευνόησαν συγκεκριμένες μορφές επικοινωνίας που μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες εκείνης της εποχής και οι οποίες ήταν προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις των καιρών αλλά και στο επίπεδο των ανθρώπων. Η εικόνα του άντρα στο καφενείο με τους φίλους του και της γυναίκας στο πεζούλι της γειτονιάς μάλλον διαμορφώθηκαν από τις συνθήκες που ίσχυαν τότε. Η επικοινωνία κινήθηκε σε πρότυπα που ταίριαζαν με τα δεδομένα, τα ενδιαφέροντα και τις αξίες που είχαν διαμορφωθεί στο παρελθόν. Ποια ήταν, όμως, αυτή η επικοινωνία που κάποιοι ζηλεύουν σήμερα; Ας το φανταστούμε!

Για ποιο πράγμα θα μπορούσε να συζητά ο αντρικός πληθυσμός; Με βάση το επίπεδο μόρφωσης, την οικονομική πραγματικότητα αλλά και τα ευρύτερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας, μάλλον για ελάχιστα πράγματα μπορούσαν οι περισσότεροι να ανοίξουν συζήτηση. Ίσως για τον καιρό, τη σοδειά, τις εργασίες στα χωράφια και με την ελάχιστη ενημέρωση που διέθεταν, για την πολιτική πραγματικότητα. Δε μου φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρον!

Και οι γυναίκες; Αυτές τι δυνατότητες είχαν; Αν σκεφτεί κανείς ότι ο χώρος κίνησης και δράσης τους υπήρξε εξαιρετικά περιορισμένος, ότι τα ερεθίσματα που δέχονταν προέρχονταν από το σπίτι τους και τη γειτονιά, μάλλον δε χρειάζεται μαντικές ικανότητες για να μπει στο πνεύμα της συζήτησης. Το κουτσομπολιό γεννήθηκε ακριβώς από αυτές τις συνθήκες! Αφού τελείωναν με την περιγραφή των ενασχολήσεών τους μπροστά στο νεροχύτη, τη χύτρα, το συμμάζεμα του σπιτιού και την περιποίηση του κήπου, καταπιάνονταν με το σχολιασμό της γειτόνισσας που έκαψε το φαγητό, που έστειλε τα παιδιά ατημέλητα στο σχολείο, που κοίταξε πονηρά τον μπακάλη! Υπέροχα! Το ενδιαφέρον στο ζενίθ!!!

Μήπως, όμως, η ενδοοικογενειακή επικοινωνία υπήρξε πιο ουσιαστική και ενδιαφέρουσα; Μάλλον κι εκεί τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα! Ο διάλογος μεταξύ των μελών της οικογένειας δεν αποτελούσε ιδιαίτερη αξία, γιατί οι συνθήκες δεν ευνοούσαν κάτι τέτοιο. Η θέση της γυναίκας αλλά και των παιδιών δεν υπήρξαν και στην καλύτερη κατάσταση κατά το παρελθόν. Ο διάλογος, όμως, προϋποθέτει ισότητα και αλληλοσεβασμό. Προϋποθέτει κι άλλα, βέβαια, αλλά από τη στιγμή που δεν υπάρχουν αυτά, όλα τα υπόλοιπα είναι πολυτέλεια.

Δεν καταλαβαίνω τι έχει να ζηλέψει η εποχή μας από άλλες στο σημείο αυτό! Και σήμερα ακόμη, παρόμοιου επιπέδου επικοινωνία υφίσταται όχι μόνο στα χωριά αλλά και στις πόλεις. Οι πλατείες, τα πάρκα και οι χώροι διασκέδασης, όπου μαζεύονται οι άνθρωποι, αποτελούν εικόνες καθόλου σπάνιες για την εποχή μας. Απλώς τα θέματα συζήτησης μετατοπίστηκαν σε διαφορετικά επίπεδα. Το χρηματιστήριο, το καινούριο αυτοκίνητο, το συνολάκι -τελευταία λέξη της μόδας, οι εξελίξεις στο αγαπημένο σήριαλ προστέθηκαν στα παραδοσιακά θέματα. Λέω προστέθηκαν, γιατί ορισμένα από εκείνα δεν έχουν εγκαταλειφθεί! Η ενασχόληση με τα καιρικά φαινόμενα παραμένει διαχρονικό ενδιαφέρον, η ανταλλαγή πληροφοριών για άλλα πρόσωπα και ο σχολιασμός τους συνεχίζουν να απασχολούν αρκετούς και να γεμίζουν την κενότητα του χρόνου και της προσωπικότητάς τους!

Λοιπόν; Κάποια παρεξήγηση πρέπει να έχει συμβεί, γιατί έχω την αίσθηση ότι τα πράγματα σήμερα είναι πολύ καλύτερα για ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Μάλιστα, αρκετά γεγονότα αποδεικνύουν ότι η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων έχει όλες τις προϋποθέσεις για να γίνεται πιο ουσιαστική, πιο εύκολη και να πραγματοποιείται με περισσότερους τρόπους. Κι εδώ, όπως και σε όλους τους άλλους τομείς υπήρξαν σημαντικές διαφοροποιήσεις αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις αυτές συντέλεσαν ή τουλάχιστον θα μπορούσαν να το κάνουν, στη βελτίωση της κατάστασης. Τώρα, αν κάποιοι αδυνατούν, δε διαθέτουν τα εφόδια ή δεν έχουν διάθεση να προσαρμοστούν στις εξελίξεις είναι δικό τους πρόβλημα, γιατί και εδώ η εποχή παρέχει πληθώρα ευκαιριών. Οι ανησυχίες είναι μάλλον παρατραβηγμένες και όσοι τις εκφράζουν σίγουρα δε λαμβάνουν υπόψη τους την πραγματικότητα και δεν απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια για να γίνει αντιληπτό κάτι τέτοιο.

Θυμάμαι με ιδιαίτερη νοσταλγία μια τηλεοπτική εκπομπή που προβαλλόταν εδώ και χρόνια. Ήμουν μαθητής δημοτικού, ζούσαμε στο χωριό όπου οι δικοί μου υπήρξαν δάσκαλοι, διαθέταμε μια από τις ελάχιστες ασπρόμαυρες τηλεοράσεις της περιοχής και οι τηλεοπτικές επιλογές μας άρχιζαν και τελείωναν στα κρατικά κανάλια. Η εκπομπή λεγόταν “Dear pen pal” και είχε ως αντικείμενο την παρουσίαση του τρόπου ζωής και του χαρακτήρα των παιδιών από διάφορα σημεία του πλανήτη. Πρόβαλλε, με εξαιρετικά, για την εποχή, ενδιαφέροντα τρόπο, τις ιδιαιτερότητες της ζωής των παιδιών σε διάφορες χώρες. Ποια ήταν τα αγαπημένα τους παιχνίδια, πώς ντύνονταν, τι μουσική άκουγαν, ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν, τι όνειρα είχαν, πώς ήταν οργανωμένη η οικογένειά τους, τι ενδιαφέροντα είχαν, ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της εκπαίδευσής τους. Μπορούσε κανείς να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη άποψη για άλλους λαούς και να συγκρίνει κατανοώντας τις ομοιότητες και τις διαφορές που παρουσίαζαν μεταξύ τους κοινωνίες διαφορετικές.

Ο απώτερος στόχος της εκπομπής ήταν να φέρει σε επαφή μεταξύ τους παιδιά από κάθε σημείο του πλανήτη. Παρουσίαζε, για το λόγο αυτό, τις διευθύνσεις όσων ενδιαφέρονταν να αναπτύξουν επικοινωνία με συνομηλίκους τους από άλλες περιοχές. Μια πρώιμη έκφραση της παγκοσμιοποίησης στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και μάλιστα με αναφορές στη γενιά που μπορούσε με σχετική ευκολία να την αποδεχτεί! Ο τίτλος της είχε να κάνει με το μέσο επικοινωνίας που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί εκείνη την εποχή! Αλληλογραφία! Η επικοινωνία μπορούσε να επιτευχθεί μέσω επιστολών σε κοινά κατανοητή γλώσσα. Ήταν μια υπέροχη εκπομπή αλλά πώς θα φαινόταν σε κάποιον σήμερα να επικοινωνεί με τους φίλους και τους γνωστούς του μέσω επιστολών;

Μάλλον ξεπερασμένο, δύσκολο και ίσως ανούσιο. Σήμερα η επικοινωνία, ακόμη και μεταξύ ατόμων που ζουν μακριά, μπορεί να επιτευχθεί με πολύ περισσότερους, γρήγορους και άμεσους τρόπους. Το τηλέφωνο και το Διαδίκτυο καθιστούν την επικοινωνία μια απλή υπόθεση, παρέχοντας την ευκαιρία επαφής μεταξύ ατόμων που κατά το παρελθόν, αργά ή γρήγορα, θα απομακρύνονταν χάνοντας κάθε επαφή! Το “dear pen pal” έχει πια μετατραπεί σε “dear net pal” αλλά δε νομίζω ότι αυτό δημιουργεί προβλήματα. Αντίθετα, θεωρώ ότι περιορίζει αρκετές δυσκολίες καθιστώντας την επικοινωνία εξαιρετικά και ασύγκριτα απλούστερη. Τα μεγάλα διαστήματα αναμονής της απάντησης, προετοιμασίας και αποστολής της επιστολής κατά τις ώρες που λειτουργούσαν τα ταχυδρομεία ανήκουν στο παρελθόν, αφού το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μάς έχει απαλλάξει από όλα αυτά!

Μέσω e-mail έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε ακόμη και διάλογο με το φίλο μας που ζει στην άλλη άκρη της γης, να ανταλλάσσουμε φωτογραφίες και μπορούμε να το κάνουμε ανεξάρτητα από το αν λειτουργούν ή όχι τα ταχυδρομεία, αν είναι πρωί, απόγευμα ή βράδυ! Αν μάλιστα χρειάζεται κάτι πιο άμεσο, υπάρχει και η δυνατότητα χρήσης κάμερας, ώστε να υπάρχει και η εικόνα του προσώπου με το οποίο ερχόμαστε σε επαφή. Φιλίες και σχέσεις που στο παρελθόν ελάχιστες ελπίδες διατήρησης είχαν, σήμερα έχουν κάθε ευκαιρία να διατηρηθούν και να επιβιώσουν. Καθόλου άσχημο! Ε;

Το γεγονός ότι αρκετοί άνθρωποι απομονώνονται και νιώθουν ξένοι προς το κοινωνικό περιβάλλον τους έχει να κάνει με τις αδυναμίες του χαρακτήρα τους αλλά και με τη διαπαιδαγώγηση που έχουν δεχτεί. Αυτοί νιώθουν ξένοι προς την εποχή τους, αφού κανείς δεν τους προετοίμασε γι αυτό που συμβαίνει. Οι συνθήκες και οι ρυθμοί τούς καταβάλλουν, τους κουράζουν, τους εξουθενώνουν, αφού για άλλα δεδομένα είχαν προετοιμαστεί. Μεγάλωσαν με εικόνες του παρελθόντος, διαμόρφωσαν όνειρα και φιλοδοξίες που καμιά σχέση δεν έχουν με τη σημερινή κατάσταση. Αν σ’ αυτό προσθέσουμε τα λάθη και τις παραλείψεις που συντελέστηκαν στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη δομή που δόθηκε στις σύγχρονες πόλεις έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα της αποσπασματικότητας με την οποία λειτουργήσαμε και την οποία καλούμαστε πλέον να αντιμετωπίσουμε, ώστε να διαμορφωθούν συνθήκες πιο ανθρώπινες με κριτήριο τα δεδομένα της εποχής.

Ακόμη και σε διαφορετικά επίπεδα τα πράγματα καθόλου ανησυχητικά δεν είναι! Πριν λίγο καιρό συνόδευα στον κινηματογράφο το γιο μου κι ένα φίλο του. Μετά την προβολή καθίσαμε για καφέ και χυμούς σε παρακείμενο «πολυχώρο». Η εμπειρία που αποκόμισα υπήρξε καταλυτική! Τη στιγμή που άνοιγα την εφημερίδα μου, οι πιτσιρικάδες, με αστραπιαίες κινήσεις και χωρίς να προηγηθεί κάποια συνεννόηση μεταξύ τους, έβγαλαν τις συσκευές DS που είχαν φέρει μαζί τους. Δυο ηλικιωμένοι που κάθονταν σε διπλανό τραπέζι και συνόδευαν, μάλλον, τα εγγόνια τους, τους κοίταξαν για λίγο και κούνησαν το κεφάλι τους αποδοκιμαστικά! Κρύος ιδρώτας με έλουσε! Σκέφτηκα, γεμάτος ανησυχία, ότι αυτό σήμαινε απομόνωση και βιάστηκα να δικαιώσω όλους εκείνους που εκφράζουν την απαισιοδοξία τους για την κατάσταση που διαμορφώνεται. Παρ’ όλα αυτά, και διατηρώντας την ψυχραιμία μου απέφυγα κάθε παρέμβαση και κήρυγμα θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε την αντίδραση των μικρών και άρα περισσότερα προβλήματα απ’ όσα θα έλυνε. Έμεινα να τους παρατηρώ με μια δόση αγωνίας, χωρίς να το καταλαβαίνουν, αφού η προσήλωσή τους στο παιχνίδι ήταν απόλυτη!

Η ανησυχία μου δεν κράτησε πολύ! Δέκα λεπτά της ώρας κι ένα πρόβλημα που αντιμετώπισε ο Παναγιώτης στην «πέμπτη πίστα» του παιχνιδιού ήταν αρκετά για να ανοίξει συζήτηση για παρόμοιες δυσκολίες που είχε ήδη αντιμετωπίσει ο φίλος του αλλά και για συνεργασία, ώστε να ξεπεραστεί το εμπόδιο που είχε παρουσιαστεί στην εξέλιξη του παιχνιδιού. Αμέσως μετά οι συσκευές ξαναμπήκαν στις τσέπες τους και οι δυο φίλοι άρχισαν να κουβεντιάζουν για άλλα παιχνίδια που διέθεταν, για τον ήρωα της ταινίας που μόλις είχαμε παρακολουθήσει αλλά και για … «φάσεις» από το σχολείο τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε και η κουβέντα τους για ορισμένες συμμαθήτριές τους! Η προσοχή μου στράφηκε και πάλι στην εφημερίδα, με μεγαλύτερη ηρεμία πλέον, είναι αλήθεια! Η «Φυσική Τάξη» είχε λειτουργήσει και το είχε κάνει την κατάλληλη στιγμή, καλύτερα από οποιαδήποτε παρέμβαση του μπαμπά! Η επικοινωνία είχε αποκατασταθεί!

Σε κάποιους η εικόνα δυο μικρών που παίζουν γεμάτοι προσήλωση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια τους θα φαινόταν παράλογη, παράξενη και ενδεικτική της αποξένωσης που μας χαρακτηρίζει. Αν, βέβαια, τα παιδιά είχαν προτιμήσει κάποιο βιβλίο αντί του ηλεκτρονικού παιχνιδιού, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά και μάλλον θα θεωρούνταν φυσιολογικά αλλά εγώ πλέον δεν το καταλαβαίνω. Το να διαβάσω ένα βιβλίο απαιτεί την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη προσήλωση από την ενασχόληση με το ηλεκτρονικό παιχνίδι αλλά το βιβλίο είναι ένα παραδοσιακό μέσο, με δεδομένη προσφορά ενώ το ηλεκτρονικό παιχνίδι είναι σύγχρονο και άρα πιο ξένο για τα όρια και τις αξίες των πολλών! Η ουσία όμως παραμένει η ίδια! Εκεί που υπάρχει διάθεση για επικοινωνία, υπάρχει και τρόπος για την επίτευξή της.

Παρεμπιπτόντως, οι δυο ηλικιωμένοι δεν αντάλλαξαν μεταξύ τους παρά ελάχιστες κουβέντες, όση ώρα κάθονταν δίπλα μας. Έδειχναν εντελώς βαριεστημένοι και μάλλον δεν έβλεπαν την ώρα να φύγουν. Ίσως είναι καιρός να αρχίσουν να ασχολούνται με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Μπορεί έτσι να βρουν αφορμές για συζήτηση και επικοινωνία!

 Ό,τι και να λένε οι θλιβεροί και μίζεροι εκφραστές του παρελθόντος, η επικοινωνία παραμένει κορυφαία αξία! Αλλάζουν οι αφορμές, μεταβάλλονται τα μέσα που αξιοποιεί, γίνεται πιο εύκολη, πιο απλή, πιο συχνή και κάποτε πιο άμεση αλλά και πιο ποιοτική. Μάλιστα, έχει την ευκαιρία να ξεφύγει από τις τυπικότητες που την ακολουθούν, γιατί σήμερα υπάρχουν, αναμφισβήτητα, περισσότεροι άνθρωποι με πολλά και ουσιαστικά ενδιαφέροντα σε σύγκριση με το παρελθόν!